Η Φευγαλέα Αίσθηση του Ελεύθερου Χρόνου

Η γκρίνια για την έλλειψη ικανοποίησης που αισθανόμαστε ότι μας ανταποδίδει η καθημερινότητά μας αποτελεί σταθερά επιβίωσης για τους περισσότερους ανθρώπους· και είναι γνωστή η συμβολή της έννοιας της σωστής διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου στην καταπολέμηση του παραπάνω φαινομένου. Για κάποιους (βασικά για τους περισσότερους από μας, αν όχι για όλους) συχνά οι λέξεις ελεύθερος χρόνος στερούνται νοήματος ή τουλάχιστο αντικειμενικού αντικρίσματος, έτσι όπως βλέπουμε τη ζωή μας να σκορπίζεται σταθερά ανάμεσα στις δεκάδες επιδιώξεις, επίμονες διεκδικήσεις, αλλά και στις υποχρεώσεις που αυτές συνεπάγονται, που συχνά απειλούν να πιουν και τις τελευταίες σταγόνες από το αίμα της υπομονής μας. Γι' αυτούς, ωστόσο, που τον διαθέτουν σε αφθονία ή τελοσπάντων σε υποφερτές ποσότητες, η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου είναι κάτι που πρέπει να προσέξουν, ώστε να επωφεληθούν με την κατάλληλη αναζωογόνηση που αποχρώσεις της έννοιάς του υπόσχονται.

Μένω πάντα κατάπληκτη μπροστά στην ελαφρότητα με την οποία η ανθρώπινη φύση αντιστέκεται στην αξιοποίηση ελεύθερων ωρών, όταν τις βρίσκει σε αφθονία, διαθέτοντας πλούσιες εμπειρίες σύγχρονης εργασιακής πραγματικότητας. Ενδεικτικές στέκονται εδώ οι ατέλειωτες στιγμές που κοιτάμε το ταβάνι του δωματίου μας γεμίζοντας το μυαλό μας με σκέψεις που πιθανότατα την επόμενη εβδομάδα θα θεωρούμε ξεπερασμένες ή που καθόλου δε θα μας ξανααπασχολήσουν (χωρίς να θεωρώ εδώ αυταπόδεικτα πως ένα είδος αδειάσματος των σκέψεων μετά από οποιαδήποτε ένταση δε δικαιούται να διαθέτει τη δική του θέση στο ξεδίπλωμα του συναισθηματικοπνευματικού μας κόσμου). Εξίσου ενδεικτική και η ξαφνική μας τάση να ασχολούμαστε με τα πιο ασήμαντα, τα οποία αναγάγουμε σε κοσμοϊστορικές αναγκαιότητες, ελλείψει της επιρροής όσων κατά κανόνα θεωρούμε σημαντικά (κάτι εμμονές που με πιάνουν με τα έτσι κι αλλιώς απογοητευτικά τεκταινόμενα στη χώρα μας, αλλά και τη γενικότερη παγκόσμια πολιτισμική ξεφτίλα τις καλοκαιρινές περιόδους θεωρώ πως κατατάσσονται δικαιωματικά σ' αυτή την τελευταία κατηγορία). Κι ακόμη κι αν μια γενικότερη έλλειψη προσανατολισμού σε κατακλύσει, όταν ξαφνικά αποκτάς πολύ από κάτι που ονειρευόσουν να σε ανακουφίσει έστω και με τη μετριότερη, πρόσκαιρα παρηγορητική λάμψη του, υποτίθεται πως η συλλογή των εμπειριών σου πάνω στη γη σε έχει σχετικά προετοιμάσει για να αντιδράσεις με τον ψυχραιμότερο τρόπο μπροστά σε οτιδήποτε παρουσιάζεται.

Έργο του Έντουαρντ Χόπερ

Υπάρχει, ωστόσο, και η πλευρά όσων αδυνατούν να εκτιμήσουν τους συνειρμούς, στην εκφορά των οποίων υποφέρουμε οι πολυάσχολοι (!)· ειδικά επειδή η εργασιακή τους πραγματικότητα ποτέ δεν αποτέλεσε εμπόδιο στις αργόσχολές τους αναζητήσεις. Αυτοί αλλάζουν τις δραστηριότητες των ελεύθερων ωρών τους σαν τα πουκάμισα (από τη ζούμπα στους παραδοσιακούς χορούς κι από το ντεκουπάζ στην έριαλ γιόγκα), ανάλογα με το τι θεωρείται ιν το εκάστοτε διάστημα, συχνά για να περάσει η ώρα χωρίς να το έχουν πολυσκεφτεί. Με την ίδια λογική που η συναναστροφή οποιωνδήποτε ανθρώπων, η διαθεσιμότητα των οποίων εναλλάσσεται ανάλογα με τα εργασιακά και προσωπικά τους ωράρια, γίνεται συχνά αυτοσκοπός και μια οδός που θα σε βοηθήσει να αποφύγεις να νιώσεις τι σημαίνει μοναξιά ή το να σκέφτεσαι βαθύτερα το σημείο, στο οποίο πρόσφατα έχει οδηγηθεί η ανθρώπινη κατάσταση. Άλλος, όμως, αντιλαμβάνομαι φιλοσοφώντας, πως αρμόζει να είναι ο πρωταρχικός ρόλος του ελεύθερου χρόνου στη ζωή μας, τουλάχιστον ώστε να μπορούμε να αντλήσουμε ό,τι πιο ωφέλιμο είναι δυνατόν από αυτόν.

Στις περιπτώσεις που δε χρειάζεται να εκπληρώσει κάποια κοινωνική ανάγκη ή να λύσει κάποιο πρόβλημα πρωτευόντων αναγκών που μας απασχολεί, ο ελεύθερος χρόνος είναι ένα δώρο στον εαυτό. Έχει λόγο ύπαρξης από τη στιγμή που πραγματικά μας ευχαριστεί και μας εκτονώνει· και διώχνει λίγο πιο μακριά το σκοτάδι από τις επερχόμενες σκληρές ώρες του μόχθου, κατά τις οποίες αδυνατούμε να σκεφτούμε οτιδήποτε «δικό μας». Οι βασικές σημασίες που τον συνοδεύουν δεν περιλαμβάνουν το σκότωμα των ωρών στην αδικαιολόγητη μελαγχολία ή τις άσκοπες ενασχολήσεις, στις οποίες συχνά βυθιζόμαστε. Στην ιδανικότερή του έκφανση, είναι ευεργετικός· γι' αυτό η κατανομή και ο χειρισμός του οφείλει να συνοδεύεται από σύνεση κι απαλές, προσεκτικές κινήσεις.

Ντάι Χούιν, Μουσική Επένδυση στην Επαναλαμβανόμενη Ονειροπόληση

Όσον αφορά τις σχέσεις μας με τους άλλους, αρχικά, ο Καβάφης έχει το πρόσταγμα με τους λιτούς και περιεκτικούς στίχους του: “(τη ζωή σου)... μην την εξευτελίζεις / μες την πολλή συνάφεια του κόσμου / μες τες πολλές κινήσεις και ομιλίες”. Κοινώς η αντιμετώπιση έστω κι αυτών των ταπεινών και ντροπιαστικών που μπορεί να κρύβει η σκοτεινή πλευρά του εαυτού μας είναι απαραίτητο συστατικό στοιχείο της εξωστρέφειας που αξίζει να μας διακατέχει· όσο σημαντικός είναι κι ο χώρος που συνίσταται να αφήνουμε στους άλλους για να συνειδητοποιήσουν την πεμπτουσία μας και να μας εκτιμήσουν. Αν, λοιπόν αφήσουμε χρόνο για να κοιτάξουμε τον εαυτό μας βαθιά στα μάτια, έχουμε ελπίδες έστω ένας μικρός αριθμός ανθρώπων να μας αντιγυρίσει το βλέμμα με πηγαίο ενθουσιασμό και προθυμία.

Σε τελική ανάλυση, ωστόσο, οποιαδήποτε συνταγή ενδέχεται να μην ωφελεί, ειδικά επειδή οι τρόποι που θα διαλέξουμε να διαθέσουμε τον ελεύθερό μας χρόνο αποτελούν αποκλειστικά προσωπικές επιλογές. Συχνά ορίζονται από κάτι που το ασυνείδητό μας διατήρησε φυλαγμένο για μήνες χρόνια, την αντανάκλαση του οποίου επιμένει τώρα να μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε· χωρίς όλες αυτές οι επιλογές που συχνά δεν κάνουμε με συνειδητό τρόπο να μας μετατρέπουν σε έρμαια ή να επιβάλλεται να χαρακτηριστούν κατακριτέες. Ο ελεύθερος χρόνος είναι ένας τρόπος να ενώσει κανείς τα κομμάτια που του έλλειπαν σχηματίζοντας κάτι ολόκληρο, με τις δόσεις αλήθειας του οποίου είναι δεδομένο πως αργότερα θα δοκιμάσει να φωτίσει τις ζωές των άλλων. Δεν είναι τυχαία άλλωστε η συμβολή των καλλιτεχνικών δημιουργημάτων ποικίλων μορφών σ' αυτού του είδους την έξαψη δημιουργικότητας και φαντασίας: μπορεί συχνά μεν να αποτελούν μοναχικές επιλογές, διαδραματίζουν δε καίριο ρόλο στον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και συμμετέχει στις διακυμάνσεις που χαρακτηρίζουν τις αλληλεπιδράσεις του με τον κόσμο. Κάπως έτσι άλλωστε αρχίζουν να εμπλουτίζονται σθεναρά με εναλλαγές και οξύτητες οι διαδρομές της περιοχής των συναισθημάτων.

Ο ελεύθερος χρόνος είναι σίγουρα ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα (αφού εμείς διαλέγουμε να του δίνουμε όνομα και να τον αναγνωρίζουμε ως τέτοιο) που μπορεί να κάνει πιο ανεκτές σεβαστές πτυχές της ζωής μας· αρκεί να δεχτούμε πως τον καθοδηγούμε εμείς, ακόμη κι όταν διαλέγουμε να κολυμπήσουμε στα βαθιά νέων γνωριμιών ή να δηλώσουμε ανοιχτά τη συμπόρευσή μας με ανοιχτές ομάδες ή παραδείγματα άλλων ανθρώπων.

By Μαρία Γώγογλου