Δείγματα Ηρωισμού

Ο θαυμασμός προς πρόσωπα αποτελεί με σιγουριά αναπόσπαστο κομμάτι του σύγχρονου βίου για πολλούς από εμάς, άσχετα που ο καθένας έχει τις προτιμήσεις του: πνευματικές ιδιοφυΐες, ριάλιτι τηλεαστέρες, απαράμιλλες καλλιτεχνικές φιγούρες ή οποιονδήποτε άλλο μπορεί κανείς να σκεφτεί. Ο ακριβής βαθμός, στον οποίο προσπαθούμε να μοιάσουμε σε κάποια από αυτά τα πρόσωπα, που αναγνωρίζουμε ως τελειότητες, παραμένει απροσδιόριστος για τον καθένα· σημασία έχει ένα είδος επιθυμίας να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας, να αποδειχθούμε καλύτεροι από αυτό το σάπιο, μονότονο, ελλιπές κομμάτι που μόνο εμείς ξέρουμε πως εν μέρει μας αναλογεί. Το ερώτημα αν αυτή είναι μια υγιής ή επιφανειακή προσπάθεια φέρνει στο φως ένα σωρό σκέψεις σχετικά με τη φύση του κατασκευάσματος του ήρωα, των ηρωισμών και τους τρόπους που διαλέγουμε να ερμηνεύσουμε τα σχετικά φαινόμενα.

Αντρέας Ίνγκλαντ, από τη σειρά Η Ζωή και οι Χρόνοι Ενός Ηλικιωμένου Υπερήρωα

 

Ας ξεκινήσουμε, όμως, από τον ορισμό του ήρωα που μας έχουν μεταφέρει οι αρχαίοι για να φτάσουμε σιγά σιγά στις σημερινές αποχρώσεις νοημάτων της λέξης. Για τους αρχαίους Έλληνες, ήρωας δεν ήταν μόνο ο ρωμαλέος, αλλά κι αυτός που, ανάμεσα στους πολλούς, ενσάρκωνε την αρετή, στοιχείο που μας βοηθάει πολύ να φτάσουμε και στη σύγχρονη μεταφορική πλέον σημασία της λέξης. Το πιο ρηχό που μπορούμε να εννοήσουμε σήμερα αποκαλώντας κάποιον ήρωα ή αποδεχόμενοι την απόδοση αυτού του χαρακτηρισμού είναι το πρόσωπο που απαντάται στην καρδιά ενός γεγονότος, τον πρωταγωνιστή, αυτόν που κατέχει τον κεντρικό ρόλο στα δρώμενα. Το πιο βαθύ πάλι αγγίζει τη στιγμή που αποφασίζουμε να υπερβούμε τον εαυτό μας· το αίσθημα αυτοθυσίας, όταν έστω για λίγο αδιαφορούμε για την ατομική μας επιβίωση προς συνδρομή στις ανάγκες κάποιου άλλου.

Πόλ Λάβερινγκ, Ήρωας της Εργατικής Τάξης

Κάπου εδώ οφείλω να τελειώσω με τις θεωρίες διαχωρίζοντας τον ήρωα από τους ηρωισμούς. Μπορεί κανείς να ξεχωρίζει για τις σταγόνες αλτρουϊσμού στο χαρακτήρα του· κάπου όμως υπάρχει μια αθέατη γραμμή εκεί όπου κάποιος ή περισσότεροι διακρίνουν κάτι κάλπικο, μια δημόσια υπερπροσπάθεια, ένα τρικ εντυπωσιασμού. Στις σύγχρονες κοινωνίες που έχουν αναδείξει τη ριάλιτι TV ως υπεραξία (και τι άλλο άραγε να κάνεις όταν γυρίζεις σπίτι από τη δουλειά πολύ κουρασμένος, υπερβολικά αργά;), ο ηρωισμός, όπως και οι δημοσιοσχετιστικές επιδείξεις έχουν πάρει άλλη διάσταση. Με άλλα λόγια, μια σύγχυση ανάμεσα στο καθαρό πρόσωπο (κατά το κλασικό σλόγκαν “καθαρά χέρια, καθαρές ιδέες” που ακόμη διακρίνει κανείς γκραφιταρισμένο πάνω και δίπλα από την άσφαλτο, καθώς ταξιδεύει στην Εγνατία) και τα προσεκτικά, σχηματισμένα με αληθοφάνεια προσωπεία ηρωικών συμπεριφορών πρέπει να θεωρείται τουλάχιστο δεδομένη.

Όπως, για παράδειγμα, μπορούμε να δεχτούμε ότι το να πεταχτείς στο αδιαπέραστο κρύο του χειμώνα των μείων τόσων βαθμών Κελσίου για να απαντήσεις εκτάκτως στο κινητό ή το να βοηθήσεις μια ηλικιωμένη να περάσει απέναντι δε σε κάνουν αυτομάτως Μητέρα Τερέζα. Η ζωή σου, όμως, είναι μία και δε θα επαναληφθεί και θέλεις οπωσδήποτε να τελειώσεις τη μέρα εγγράφοντας στη συνείδησή σου με ανεξίτηλο μαρκαδόρο πως κάτι έκανες που αξίζει τουλάχιστο ένας άνθρωπος να το θυμηθεί έστω για λίγο. Κι έπειτα φαίνεται πως αποτελεί μια έμφυτη ανθρώπινη τάση να εξυψώνουμε αυτό που μας φαίνεται δύσκολο να φτάσουμε· και δεν είναι ωραίο αν καταφέρεις κι εσύ ο ίδιος να κολλήσεις λίγη από αυτή την ασημοχρυσόσκονη επάνω σου μέχρι να έρθει η στιγμή που θα παραδώσεις το πνεύμα; Στο κάτω κάτω, αν πράξεις μέτρια και αδιόρατα, τι θα μπορέσεις εκείνες τι τελευταίες στιγμές να αναλογιστείς πως κατάφερες, πριν φύγεις ευτυχισμένος;

Περιδιαβάζοντας μέσα από τέτοιες σκέψεις, και καθώς σταδιακά μηρυκάζουμε ηρωικά κατορθώματα στις καθημερινές διηγήσεις μας, η ανάγκη για ηρωισμούς της διπλανής πόρτας, αλλά και για ηρωοποίηση παίρνει άλλες διαστάσεις. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τα ελληνικά πράγματα συχνά αναδεικνύεται σε εθνικό σπορ: εσύ ποιον παίκτη του Survivor έχεις θεοποιήσει και γιατί; Με ποιου Έλληνα ηθοποιού τη σκέψη κοιμάσαι και ξυπνάς και για ποιο λόγο, ή τι τελοσπάντων είναι εκείνο που μπορείς να πεις πως σε κάνει να μη μπορείς να προσπεράσεις αυτή την άπιαστη φυσιογνωμία που ποτέ δεν πρόκειται να γνωρίσεις; Μια διαδικασία που περιλαμβάνει άμεσες και έμμεσες παραλείψεις, εμμονές και σαφή απόλυτη παγίωση των χαρακτηριστικών της λατρεμένης προσωπικότητας· ακριβώς για να πετύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα που υπαγορεύει ότι το απλουστευμένο μπορεί να γίνει πολύ πιο εύκολα αποδεκτό κι αγαπητό και μόνο έτσι ενέχει την πιθανότητα να παρασύρει τις αντιδράσεις του πλήθους. Κάτι τέτοιο συχνά βλέπουμε να συμβαίνει με ήρωες-κατασκευάσματα, που αναδύονται θριαμβευτικά στην επικαιρότητα μετρώντας ήδη αντίστροφα πριν την επικείμενη κατάρρευσή τους. Τα παραδείγματα του Παύλου Φύσσα και του Λάκη Λαζόπουλου θεωρώ πως αξίζει εντελώς ενδεικτικά να ενταχθούν εδώ.

Όλα όσα ο καταποντισμός ενός ήρωα αφήνει πίσω του: Άιζαακ Μέντεζ. Γένεση

Και η κατάρρευση δε σταματά πουθενά. Το συνετότερο βασικά που έχει να κάνει, κατά τη γνώμη μου, κάποιος που βιώνει τα πρώτα τσιμπήματα θαυμασμού για ένα ίνδαλμα που μέσα του φουσκώνει (όπως και γενικότερα στα μονοπάτια της ζωής) είναι να ψάξει τρόπους να αμφισβητήσει τον ίδιο του το θαυμασμό. Γιατί είναι απογοητευτικό (και πιστεύω πως όλοι έχουμε νιώσει να μας ρίχνουν μεμιάς με φόρα από τους εφτά ουρανούς στον Κάτω Κόσμο) να ανακαλύπτεις τα άπλυτα ενός αγαπημένου ήρωα, για τον οποίο ήσουν πάντα περήφανος και του οποίου το αλάθητο από παιδί πίστευες πως είναι αδύνατο να διαψευστεί. Κι επειδή, τελοσπάντων, όλα στη ζωή (συμπεριλαμβανομένου του ανθρωπισμού και της ανθρωπολατρίας) έχουν τα πάνω τους και τα κάτω τους· κι αυτό ως πλάσματα που αδυνατούν να μη σφάλουν κατ' επανάληψη πρέπει να το αποδεχθούμε.

Η ηρωοποίηση και οι ηρωισμοί μπορεί να είναι κάτι που όλοι αγαπάμε· χωρίς, ωστοσο, αυτό να σημαίνει πως αξίζει να επιμένουμε στην άγνοια των σκοτεινών πλευρών που καθετί παρουσιάζει. Ακριβώς όπως αξίζει να δώσουμε χώρο στη σκέψη πως πολλές φορές ο ήρωας του ενός είναι ο προδότης του άλλου. Η μια μορφή συμπληρώνει την άλλη, τη στιγμή που τόσο πολύ αγνοούμε πως μπορεί να μοιάζει η αθέατη πλευρά πολλών προβεβλημένων «ηρώων».

By Μαρία Γώγογλου