Μαθήματα Λογικής Καθημερινής Χρήσης: Η Τέχνη της Καθαρής Σκέψης

Καθημερινά παρασυρόμαστε προς τη μια ή την άλλη απόφαση με μια σειρά από τρόπους· πότε από εγωισμό, πότε από ένστικτο ή την ανάγκη να ανήκουμε στην ίδια πραγματικότητα με τα πλάσματα που αισθανόμαστε πιο κοντά γύρω μας. Η ουσία είναι μία: πώς μπορούμε να μάθουμε να πατάμε το κουμπί της λογικής, όταν η περίσταση δεν επιδέχεται διαφορετική επιλογή; Σ' αυτό ακριβώς μπορεί να μας βοηθήσει ο Ρολφ Ντομπέλλι και το -όσο κι αν ο ίδιος αποστρέφεται τις υπόνοιες του όρου- βιβλίο αυτοβοήθειάς του, Η Τέχνη της Καθαρής Σκέψης.

Πάμπλο Πικάσο, Το Εσωτερικό του Μπουντουάρ της Ζακλίν

Στο βιβλίο αυτό, ο Ντομπέλλι συγκεντρώνει και αναλύει διάφορους τρόπους με τους οποίους καθημερινά πιανόμαστε να αποκκλίνουμε από τον ορθολογισμό ως κέντρο βάρους για να αναλάβουμε την ευθύνη σοβαρών αποφάσεων. Μας δίνει να καταλάβουμε πως τα συναισθήματα και οι αισθήσεις μας επίμονα κατορθώνουν και παρεισφρύουν στη θεώρηση μας του κόσμου και να τη θολώνουν για λίγα ή παραπάνω λεπτά. Η μέθοδος, με την οποία ο ίδιος προσεγγίζει αυτά τα αυθαίρετα λάθη, ωστόσο, τα αποδομεί στην ολότητά τους· ζητά από τον αναγνώστη να ακολουθήσει την πορεία σκέψης του σε παρόμοιες περιστάσεις, αλλά και του προτείνει εναλλακτικές διαδρομές, με την προοπτική εκείνος να αρχίσει να αναζητά την αρχή και το τέλος της αυθεντικά επιθυμητής γενικής του φιλοσοφίας και τρόπου σκέψης.

Κατ' αρχάς να τονιστεί πόσο πολύ ως σοβαρό πλεονέκτημά του βιβλίου οφείλει να καταμετρηθεί η ευκολία στην ανάγνωση που παρέχει στον αναγνώστη. Τα μικρά, σχεδόν όμοια σε μέγεθος κεφάλαια με την επεξήγηση των πιο θεμελιωδών γνωστικών πλανών που ταλανίζουν καθημερινά τις επιλογές μας μπορούν να κερδίσουν ακόμη κι αυτούς που με μανία επιδιώκουν να απαλλαγούν από οποιαδήποτε επιρροή των βιβλίων. Τα δε γλαφυρά παραδείγματά του που καλύπτουν το φάσμα μεγάλης ποικιλίας περιστατικών από πολυάριθμους επαγγελματικούς χώρους καθώς κι από άλλες φάσεις τέχνης και ζωής απευθύνονται σε όλα τα γούστα και φέρνουν την κατανόηση κάθε γνωστικής πλάνης μέσα σε ακόμη πιο ενδόμυχες πτυχές της σκέψης του αναγνώστη. Για τους ακόμα πιο «βιβλιοδύσκολους», καθοδηγητικές εικόνες αφύπνισης συνειρμών στο ξεκίνημα κάθε μικρού κεφαλαίου επισημαίνουν το γενικό παραλογισμό της σημερινής εποχής και τη φυσικότητα με την οποία δεχόμαστε τα πράγματα αγκαλιάζοντάς τα ως μια λογική μετεξέλιξη μιας παντοτινής άρχουσας τάξης πραγμάτων του σύμπαντος.

Ο κύριος στόχος του γράφοντος κι εδώ, βέβαια, δεν απέχει τόσο συντριπτικά από την αμέριστη φιλοδοξία πολλών ομοτέχνων του: η δυνατότητα να γίνει αντιληπτό το πόσο η εξέταση και η επανεξέταση των πραγμάτων είναι δυνατό να ωφελήσει τον αναγνώστη στην προσπάθεια να κρίνει βαθύτερα τις επιλογές του. Αμφισβητώντας ξανά και ξανά τις ρίζες των εννοιών στο κυνήγι αποσαφήνισης του ανέφικτου της ανακάλυψης του ξεκλειδώματός του.

Λούι Τζόβερ, Ο Κύριος Λογικός

Μπορεί σε πολλές φάσεις το γράψιμό του να μας «πιάνει στα πράσα». Να μας διακρίνει στη γωνία να αισθανόμαστε εκτεθειμμένοι που κι εμείς σε πολλές περιπτώσεις έτσι λανθασμένα και ανόητα έχουμε σκεφτεί. Στην πραγματικότητα, οι ενοχές μας δεν αξίζει να μας στερήσουν την ευκαιρία να διακρίνουμε καρέ καρέ τη στιγμή του παραστρατήματος ενός συλλογισμού, ώστε να μπορέσουμε να αποφύγουμε το ίδιο λάθος την επόμενη φορά.

Κι εδώ το σημείο που θα σας εκθέσω τα προσωπικά πιο προσφιλή σφάλματα σκέψης που μπορούν να μας βασανίσουν αλύπητα πριν αλλά και κατά τη διάρκεια του ύπνου και του ξύπνιου μας με ατέλειωτη επιμονή: κατά πρώτον η πλάνη του επιζώντος. Θα τρομάξετε απίστευτα αν στ' αλήθεια αναλογιστείτε πόσο συστηματικά υπερεκτιμάτε τις δυνατότητές σας να πετύχετε και πόσο υποτιμάτε τη συμβολή της τύχης σε οποιοδήποτε δυσανάλογα με την πραγματικότητα θετικό ποσοστό επιτυχίας. Ο μόνος τρόπος να συνειδητοποιήσει κανείς τον αποφασιστικό ρόλο της τύχης στην απόληξη τολμημάτων του ανθρώπου είναι να επισκεφθεί το νεκροταφείο των αποτυχημένων· τη μεταφορική δηλαδή ύπαρξη τόπου που στεγάζει τις παρουσίες ή μάλλον τις απουσίες πραγματοποίησης εκατοντάδων ονείρων ανθρώπων που δεν είδαν ποτέ το φως της ημέρας, ακριβώς επειδή χτύπησαν πόρτες, αλλά δεν τους δόθηκε ποτέ η κατάλληλη ευκαιρία.

Η άλλη όψη που μέσα από τις παραινέσεις του συγγραφέα αποδεικνύει μια σημαντική αιτία που καταφεύγουμε στην πλάνη του επιζώντος είναι η αποστροφή μας προς την απώλεια. Η αρνητική πλευρά των πραγμάτων και ειδικά η επικράτησή της σε δεδομένες περιστάσεις τείνει να έχει σαρωτικό αντίκτυπο στις συνειδήσεις μας· τείνει να μένει χαραγμένη για σημαντικό διάστημα στη μνήμη μας· κι εν τέλει πολλές φορές μας ωθεί σταδιακά στο να απορρίπτουμε καθετί το θετικό ως μια μόνιμα παραδεκτή εξέλιξη, τη στιγμή που η αρνητική πλευρά συνεχίζει να μας τρώει και να μας ξεσκίζει τα θετικά. Ως γιατρικό, ο συγγραφέας μας ωθεί να εξετάζουμε πάντα το σύνολο των πραγμάτων που μας έχουν συμβεί καθώς και των αποτιμήσεών μας από αυτά, και πολλά πολλά άλλα που μόνο μια αληθινή επαφή με το βιβλίο ενέχει τη δυνατότητα να σας αποκαλύψει.

Μην παρασυρθείτε, όμως, υπερβολικά, παρακινεί ο συγγραφέας, ιδιαίτερα στον επίλογο του βιβλίου. Αφεθείτε και εκτονώστε ένστικτα και παρορμήσεις της στιγμής, όταν πρόκειται να διαλέξετε κάτι απλό καθημερινό, όπως για παράδειγμα τη μάρκα γόμας ή απορρύπαντικού που σας αντιπροσωπεύει (!). Συχνά η επιλογή μας δεν κάνει τη διαφορά· προσοχή όμως μέχρι να καθορίσετε το όριο μέχρι το οποίο μπορεί να αναδεικνύεται καταλυτική η προηγούμενη σκέψη.

Η Τέχνη της Καθημερινής Σκέψης με μια απλή ανάγνωση μπορεί να προστεθεί στις πρακτικές αντιμετώπισης της καθημερινής ζωής, ώστε να διακρίνουμε ενδεχόμενα αυθεντικά ψήγματα αξίας της. Το αν όντως θα υιοθετήσουμε ορισμένες από τις συμβουλές του Ντομπέλλι εξαρτάται από τη στάση που διαλέγουμε κάθε λεπτό να τοποθετηθούμε απέναντι στα συνεχή καθημερινά φαινόμενα, όπως εν μέρει κι από τις ερμηνευτικές μας ανησυχίες κι αναζητήσεις.

By Μαρία Γώγογλου