Γνωριμία με το Μαζάνθρωπο

Οπωσδήποτε πρόκειται για ένα κατασκεύασμα, αφού εδώ πρέπει να γίνει συγκεκριμένο πως δεν περιγράφω ένα συγκεκριμένο υπαρκτό πρόσωπο. Η έννοια του μαζανθρώπου, ωστόσο, συνέβη να τραβήξει αρκετές φορές την προσοχή μου κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης της Υψηλής Τέχνης της Αποτυχίας, ενός μη πεζογραφικού βιβλίου του Βαγγέλη Ραπτόπουλου που έχω προηγουμένως συστήσει εδώ. Έτσι κοιτώντας τη λέξη και τα συμφραζόμενα ξανά και ξανά σκέφτηκα να την απομονώσω (όσο αυτό είναι δυνατόν, όταν το μυαλό σου την έχει ταυτίσει με συγκεκριμένες λογοτεχνικές αναφορές και κοινωνικά συμπτώματα) προσπαθώντας να εντοπίσω τα συστατικά στοιχεία αυτού του ανθρώπινου είδους.

Στο βιβλίο που προανέφερα, αλλά και σε ποικίλες άλλες θεωρητικές αναφορές, ο μαζάνθρωπος, εκτός από τον κυρίαρχο τύπο ανθρώπου, από τα μέσα του 20ού αιώνα και μετά, αποτελεί την εκπροσώπηση της κυρίαρχης κουλτούρας. Με άλλα λόγια, το άτομο στο οποίο στοχεύει τα βέλη του ο κόσμος των τηλεοπτικών και ιντερνετικών θελκτικών διαφημίσεων. Είναι το πρόσωπο που καταναλώνει ασύστολα σεβαστές ποσότητες junk food, που βρίσκεται στο ζενίθ της ευτυχίας, κατά τη διάρκεια προβολής των προγραμμάτων της ζώνης υψηλής τηλεθέασης (ή αλλιώς prime time), που επηρεάζεται από τη μόδα και τη σαρωτική επίθεση των βιντεοπαιχνιδιών στην καθημερινότητα, αλλά κι όσον αφορά τα άδυτα της συνείδησής του.

Όμως, ας γίνουμε κάπως πιο συγκεκριμένοι.

Από καιρό γνωρίζω αυτό το άτομο στην παρέα μου που δεν αντιτίθεται ποτέ σ' αυτό που λένε οι άλλοι, ακόμη κι αν αυτοί εμφανώς προσβάλλουν αξίες που μπορεί να έχουν γι' αυτήν ιερή σημασία. Και δε μιλάμε μόνο για μια αντίθεση για χάρη της αντίθεσης· αυτό που έχει σημασία μερικές φορές είναι απλώς να αντιδράσεις ώστε να συνειδητοποιήσει η οποιαδήποτε ομήγυρη πως έχεις δική σου φωνή και όρια. Πως δε γίνεται το πείραγμα και η επιπολαιότητά τους, καθώς κι όλη αυτή η οικειότητα, που σε συνδυασμό με έστω κι ελάχιστο αλκοόλ αισθάνεσαι να σε ζαλίζουν λίγο περισσότερο από συνήθως, να σε κάνουν εν μια νυκτί να αλλάξεις τα πιστεύω σου. Κι όμως, υπάρχουν άτομα, όπως η εν λόγω κοπέλα, που προσπαθούν να διακρίνονται στην παρέα αποκλειστικά και μόνο από το ζήλο να επιδεικνύουν πιστά πανομοιότυπη συμπεριφορά με αυτή. Κι αυτό, ενδεχομένως, να κρύβει σημεία από τα οποία μπορείς να μάθεις πράγματα για το πως να εργασθείς προς βελτίωση των σχέσεών σου σε μια ομάδα ή σχετικά με το τι γενικότερα μπορεί πολλές φορές να συνεπάγεται το να ανήκεις σε μια ομάδα. Τα μαθήματα, ωστόσο, που μπορεί να προσφέρει η μίμηση των χαρακτηριστικών του όχλου σταματούν κάπου εδώ.

Κι όχι μόνο επειδή οι δυτικές κοινωνίες, από την ατομικιστική τους σκοπιά, μας έχουν περίτρανα αποδείξει ότι πρέπει να ζορίσεις τον εαυτό σου να γίνει κάποιος που να μπορεί να παρουσιάσει τον εαυτό του μπροστά σε άλλους για να θεωρείσαι τουλάχιστον, κατά μια έννοια, πετυχημένος (ας αφήσουμε για μια στιγμή στην άκρη την εσωτερική δύναμη απέναντι στα κάτω της ζωής που μπορεί να σου προσφέρει το αυθεντικό χτίσιμο ενός προσωπικά ανθρώπινου ύφους). Εκτός από ένα βαθιά καταναλωτικό άτομο, πλήρως αποχαυνωμένο, χωρίς κριτική σκέψη που μπορεί να καταλήξεις (πράγμα που τουλάχιστον πιστεύω πως δε θεωρώ μόνο εγώ νοσηρό για την κοινωνία και την προσωπική σου εξέλιξη), μιλάμε στ' αλήθεια για την πιθανότητα να βρεθείς θύμα μιας σειράς καθημερινών αυτονόητων εξαπατήσεων στις οποίες μπορεί να υποπέσεις και να συνεχίσεις να υποπέφτεις, αν ο απαίδευτος, εύκολα αποδεκτός εαυτός είναι κατά βάθος αυτό που δεν παραδέχεσαι, μα κυνηγάς. Εννοώ τις εξαπατήσεις ως αποτέλεσμα καθημερινών οχλήσεων από το τελεμάρκετινγκ και τις ψεύτικες μα συμφεροντολόγες προσκλήσεις σε φιλίες μέχρι τα πρόθυρα της κατάθλιψης εξαιτίας της μερικής αδιαφορίας για την πραγματική προσωπική σου ευτυχία και ηρεμία.

Κάπου εδώ αρχίζουν οι προσωπικές αμφιβολίες όλων: “για μένα ακριβώς δε μιλάει αυτό το κείμενο; Εγώ η ίδια / ο ίδιος δεν είμαι το πρόσωπο που περιγράφεται εδώ, καθώς κάνω ή μου έχουν συμβεί πολλά ή έστω μερικά από τα παραπάνω στην καθημερινότητά μου;” Και ναι, εν μέρει, είναι αλήθεια. Όλοι μας διαθέτουμε στοιχεία του μαζανθρώπου, την ίδια στιγμή που δεν ταυτιζόμαστε απόλυτα κι επακριβώς μαζί του. Είμαστε σχεδόν σαν αυτόν, επειδή ζούμε στην εποχή μας, μας διακατέχει σε μεγάλο βαθμό η αναπόδραστη πορεία του σφυγμού της, αλλά κι επειδή η ανάγκη μας να αποτελούμε αναπόσπαστο κομμάτι της είναι απόλυτη και πέρα από κάθε τι άλλο. Έχει γραφτεί βαθιά μέσα στους αιώνες, κάπου στο γενετικό υλικό μας, πως οφείλουμε να ανήκουμε κάπου για να καταφέρουμε να επιβιώσουμε, μακριά από την ελαφρώς απίθανη αντιμετώπιση απροσδιόριστων κινδύνων αποκλειστικά και μόνο από τις προσωπικές μας περιορισμένες δυνατότητες άμυνας. Εξού κι αν γίνει προσεκτική εσωτερική αναζήτηση, εφ' όλης της ύλης, ετερόκλητα ψήγματα του μαζανθρώπου είναι δυνατό να εντοπιστούν σε πολλές και διάφορες πλευρές της προσωπικότητάς μας.

Είναι αναφαίρετο δικαίωμά μας φυσικά το να λουφάζουμε στη γωνιά μας στο τέλος της ημέρας. Μιας ημέρας κατά την οποία καταφέραμε να διεκπεραιώσουμε όσο πιο αποτελεσματικά γινόταν τις υποχρεώσεις της δουλειάς μας και να ανανεώσουμε τη συμφωνία μας με τον κοινωνικό περίγυρο. Έτσι η ανάγκη να μείνουμε ήσυχοι για λίγη ώρα πριν τον ύπνο χωρίς περαιτέρω πνευματικές εξάρσεις-άλματα προς την κόπωση δεν είναι αυστηρά σωματική, κι άρα φυσική, αλλά κι ανθρώπινη. Ένα διαφορετικού είδους μικρόβιο φυσιογνωμίας χτίζεται μέσα στους ανθρώπους που επιθυμούν να διαφωνούν με καθετί που συμβαίνει γύρω τους κάθε στιγμή· όσο κι αν η διαφωνία με ιδέες και στάσεις σε κοινωνίες που κάθε ώρα και στιγμή εντοπίζουμε από πόσες πλευρές χωλαίνουν κρίνεται θεμελιώδης. Διαφωνήστε λοιπόν, αλλά ίσως όχι αδικαιολογήτως ακατάπαυστα.

Επειδή η διαφωνία, ο χρωματισμός στη φωνή, σε συνδυασμό με την κριτική σκέψη μας κάνουν να διαφέρουμε από το πρότυπο προς αποφυγή του μαζανθρώπου. Ακόμη κι αν δεν είναι εύκολο να προσωποποιηθεί επακριβώς, στοιχεία του ζουν μέσα μας, κρυμμένα ή ανεξέλεγκτα και το είδος της αντιμετώπισής τους εγγράφεται, ενσυνείδητα ή όχι, σε κάθε μας στιγμή.

By Μαρία Γώγογλου