Τρίτη 12 Σεπτεμβρίου 2017

Η Μάστιγα της Κυριαρχίας

Το ερώτημα παραμένει αιώνιο, χωρίς να επιδέχεται απόλυτα πειστική απάντηση, όσο κι αν οι κατάφωρες αδικίες και τα μαζικά εγκλήματα του 21ου αιώνα φαίνεται πως σκοτεινιάζουν κάθε σκέψη οποιουδήποτε ανθρώπου που προσπαθεί μέσα του να διαπραγματευτεί εφικτή λύση: είναι ο καθένας από μας προορισμένος να προσπαθήσει να καρπωθεί την απόλυτη εξουσία, όταν κι αν του δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία; Κάθε απόρριψη του αναπόφευκτου φαίνεται ανούσια, ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη του τα ιστορικά δεδομένα· αλλά και κάθε απευθείας ροπή προς την απαισιοδοξία ενδεχομένως δεν έχει εξετάσει επαρκώς το συχνά ιδιοσυγκρασιακό χαρακτήρα σκέψεων και πράξεων του ανθρώπου.


Ας ορίσουμε πρώτα το είδος της κυριαρχίας που εδώ θα αναλυθεί εκτενέστερα. Υπάρχουν ανθρώπινοι χαρακτήρες, όπως υπάρχει σχεδόν παντού η ανθρώπινη τάση, να επιβάλλει κάποιος με το έτσι θέλω την άποψή του για τον κόσμο και τα πράγματα στον άμεσο περίγυρό του, αλλά κι εκτενέστερα. Συχνά διπλωματικοί όροι, όπως συναίνεση και συμβιβασμός, διαφεύγουν από την αντίληψή μας στη σπίθα μιας στιγμής· όπως διαφεύγουν εντελώς σε ανθρώπινα όντα, με συμπαγή συνείδηση που μας εμφανίζονται ήδη κατασταλαγμένα. Μπορούμε εύκολα, στερεοτυπικά να αναγνωρίσουμε έναν αλαζόνα, κατά κόσμον εγωιστή, από την αδυναμία που επίμονα δείχνει στο να διαθέτει κάθε ρανίδα των ευαίσθητων πλευρών του στους άλλους, που, ως επί το πλείστον φοβάται ή αδυνατεί, με ανιδιοτελή κίνητρα, να πλησιάσει. Από την άλλη μεριά, ζώντας κάθε λεπτό της ψηφιακής εποχής του εγωκεντρισμού, όπου καθετί που παρουσιάζεται μπροστά μας έχει απλώς στόχο να μας σαγηνεύσει λίγο περισσότερο, με βάση τις προτιμήσεις που έχουμε προηγουμένως ήδη δηλώσει, κανείς μας δε μπορεί άμεσα και με βδελυγμία να δηλώσει πως αποστρέφεται το μικρόβιο της υπεροψίας και της επιθυμίας επικράτησης.
Πολλές από αυτές τις σκέψεις προέκυψαν παρακολουθώντας την παράσταση Τα Τέσσερα Πόδια του Τραπεζιού (έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη) από γνωστή ερασιτεχνική θεατρική ομάδα της Θεσσαλονίκης, με το νου τόσο στα τότε-και-εκεί τεκταινόμενα, όσο και στο κείμενο, η σύλληψη του οποίου εξακολουθεί να μου φαίνεται μεγαλοφυής. Ο φακός του θεατρικού συγγραφέα
εστιάζει σε μια οικογένεια ενός αυτοδημιούργητου εργοστασιάρχη με εφτά παιδιά, τέσσερα αγόρια και τρία κορίτσια. Ο πρωτότοκος Κώστας έχει αναλάβει αποκλειστικά τη φροντίδα του 99χρονου (!) πατέρα τους, που παραμένει αναίσθητος στο κρεβάτι κατά τη διάρκεια όλων σχεδόν των ωρών της ημέρας· υπάρχουν, όμως μερικά λεπτά ημερήσιας νεκρανάστασης, κατά τη διάρκεια των οποίων ο πατέρας, αφού τον ανασηκώσουν, καταφέρνει να κοιτά μάλλον ασυναίσθητα μια παλιά εφημερίδα, να αναριγεί και να βγάζει άναρθρες κραυγές στη θέα πολλά υποσχόμενων οικονομικών δεδομένων. Ο Κώστας, ωστόσο, παρ' ότι εξακολουθεί να πετυχαίνει αυτή τη νεκρανάσταση χάνει την εύνοια της πλειοψηφίας των αδερφών του, οι οποίοι έχουν αρχίσει βάσιμα να υποψιάζονται πως στοχεύει στην αποκλειστική και με κάθε τρόπο φροντίδα του πατέρα τους, ώστε να πετύχει μια υπέρ του τροποποίηση της διαθήκης. Έτσι, έχοντας κερδίσει τη μερίδα του λέοντος της υποστήριξης του οικογενειακού συμβουλίου, ο δεύτερος μεγαλύτερος σε ηλικία αδερφός, ο Τώνης, αναλαμβάνει τη φροντίδα του πατέρα, όντας προορισμένος να υποκύψει σε σοβαρότερα ψέμματα και μυστικές συνωμοσίες για να διευρύνει το οικονομικό και κοινωνικό του κύρος.
Πρόκειται, λοιπόν, οποιοσδήποτε αναλαμβάνει πολλές ευθύνες, σε οποιοδήποτε ορισμένο πλαίσιο, να υποκύψει σε αλαζονικές ενέργειες; Ο θεατρικός συγγραφέας απαντά ξεκάθαρα ναι, όχι επειδή αυτός είναι ο προορισμός της φύσης του ανθρώπου, αλλά γιατί έτσι τον οδηγεί να σκέφτεται και να δρα η ξεκάθαρη επικράτηση επί των πάντων του κεφαλαιοκρατικού συστήματος. Το ένστικτο της επιβίωσης και της αυτοσυντήρησης, που
χαρακτηρίζει κάθε ον επί γης, βρίσκει ξαφνικά γόνιμο έδαφος να εκτονωθεί στο έπακρο στο πρόσωπο ενός υπερμεγέθους εαυτού που δε σταματά πουθενά, αφού αναγνωρίζει στην προοπτική απόκτησης ασταμάτητα αναρίθμητων υλικών αγαθών την προσωπική του επικράτηση επί της γης. Μετά το φιάσκο της προσπάθειας ανάληψης ευθυνών της φροντίδας του πατέρα από τον δευτερότοκο αδερφό, οι υπόλοιποι αρνούνται ένας ένας την επιθυμία να αναλάβουν, γνωρίζοντας εκ των προτέρων πως θα βρεθούν στον ίδιο παρανομαστή· έχοντας, με άλλα λόγια, συναίσθηση πως η επιθυμία για χρήμα κι εξουσία θα επεκταθεί μέσα τους σε έναν κυκλώνα καταπατήσεων των ελευθεριών των άλλων που δεν επιδέχεται τελειωμό.
Για το τέλος, δυο λέξεις για την ιστορική φιγούρα που έχει καταλήξει να αποτελεί το έμβλημα της επιθυμίας βίαιης κυριαρχίας επί των αυτοδιαθέσεων των άλλων. Ο τρόπος που ο Αδόλφος Χίτλερ επέλεξε να χρεωθεί κάποιες αποτυχίες που είχε ρίξει ως τότε προς το μέρος του η ζωή (όπως, για παράδειγμα, στο να ξεκινήσει καριέρα εικαστικού. Δεν εισήχθη ποτέ στη Σχολή Καλών Τεχνών) ήταν η γνωστή ιστορική συνέχεια αιματοβαμμένων πεδίων μάχης, θαλάμων αερίων και στρατοπέδων συγκέντρωσης που συντήρησαν κι έθρεψαν απάνθρωπες κι άθλιες συνθήκες ζωής. Μπέρδεψε αυτό που αντιλήφθηκε ως είδος αδικίας εις βάρος του με το συμφέρον ενός ολόκληρου έθνους· ίσως όλο αυτό να αντικατοπτρίζει την παρεξήγηση ενός ψυχολογικού συμπλέγματος, που δεν υπήρξαν ποτέ οι συνθήκες να διαγνωστεί ή να αντιμετωπιστεί, όσο ήταν καιρός. Είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς πως κάτι τόσο φαινομενικά ασήμαντο κατέληξε σε παγκόσμια τραγωδία, ειδικά αν σκεφτεί την τάση για επικράτηση του προσωπικού συμφέροντος επί των άλλων που ακατάπαυστα και στην εποχή μας διασπείρει το καπιταλιστικό μικρόβιο. Και πως τη σήμερον ημέρα έχουμε υπόψιν αρκετές ιστορικές τραγωδίες να αναλογιστούμε, όταν η φλόγα της επιτακτικής ανάγκης για προσωπική επιβολή μας κατακυριεύει, ώστε τουλάχιστο να μετριάσουμε τις προσωπικές μας αντιδράσεις.

Ελπίζω οι παραπάνω συλλογισμοί να λειτουργήσουν ως τροφή για σκέψη σε μια κοινωνία που τουλάχιστον φαινομενικά επιβιώνει και συντηρείται από μικρές καθημερινές ενέσεις βίαιης προσωπικής επικράτησης, ακόμη και τη στιγμή που μιλάμε.

By Μαρία Γώγογλου

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου