Παραλλαγές του Νου και Καβαφική Μνεία

Κάποιες ποιητικές συλλογές κρατούν διαρκή συντροφιά ανά τα χρόνια· και κάποιος μπορεί να τις επισκέπτεται επανειλημμένα ανακαλύπτοντας αμέτρητες φορές τα μοναδικά κρυμμένα νοήματα που μπορεί να βρίσκονται εκεί μόνο γι' αυτόν (δε χρειάζεται, ασφαλώς, να πούμε πως αυτό δε συμβαίνει μονάχα με τις ποιητικές συλλογές!). Η ποιητική τέχνη του Κωνσταντίνου Καβάφη συγκεκριμένα, εκτός από το γεγονός ότι αποτελεί απαραίτητη στάση για όποιον ενδιαφέρεται για την ελληνική ποίηση, αποτελεί υπόδειγμα γραφής για την απλότητά της· κι είναι πραγματικά εντυπωσιακό το τι μπορεί κανείς ιδιοσυγκρασιακά να ισχυριστεί πως έχει χωρέσει εκεί μέσα. Σε παρόμοιο σχόλιο μπορεί κανείς να προβεί και για τα παρακάτω, εγγενή της δικής μου σκέψης και προερχόμενα από γνωστά ποιήματά του:

“Θαρρούμε πως με απόφαση και τόλμη / θ'αλλάξουμε της τύχης την καταφορά / κ'έξω στεκόμεθα ν'αγωνιστούμε.”

Όλοι τουλάχιστο μπορούμε να φανταστούμε πως κάποιες προσπάθειές μας είναι μάταιες· πολλές φορές κατάφωρα καταδικασμένες. Ακόμη και οι φράσεις μας “δες το θετικά” και “θετική σκέψη” περιέχουν μέσα τους το ζώσιμο του εαυτού με ελπίδα και υπομονή στην περίπτωση της αποτυχίας. Παρ' όλα αυτά, δεν είναι δυνατό να θεωρήσουμε τίποτε άλλο παρά ότι είναι θετικό που προσπαθούμε· πόσο άδεια θα φαινόταν η ζωή, αν απλώς από την αρχή παραδεχόμασταν τη ματαιότητα των πραγμάτων και το βάζαμε στα πόδια και κλεινόμασταν στον εαυτό μας μια για πάντα;

Μπορεί να υπάρχουν εκεί πέρα έστω λίγοι με τεντωμένες τις κεραίες τους που κάτι περιμένουν αιωνίως όπως εμείς για να μας καλωσορίσουν. Σ' αυτούς ίσως μπορέσουμε να στηρίξουμε τον κορμό μας που αιωνίως γέρνει, είναι κάθε άλλο παρά ανίκητος, παρουσιάζει φθορές, χρειάζεται συντροφιά, και γενικώς αιωνίως χρειάζεται κάτι.

Συχνά οι προσπάθειές μας χάνονται εκεί που “στεκόμεθα ν' αγωνιστούμε” και η τύχη καραδοκεί τα πράγματα. Εκείνη παίζει τα παιχνίδια της κι εμείς χωρίς τη δυνατότητα να ελέγξουμε ακόμη και την ελάχιστη παράμετρό της. Η προσπάθεια δεν παύει καθόλου να είναι δικιά μας, ωστόσο. Υψώνει το ανάστημά της στο χώρο και στο χρόνο και τουλάχιστο καταφέρνει να καταγραφεί παρά και πριν το σκοτάδι κάθε οριστικής καταδίκης. Ακριβώς όπως κι αυτή η ιστορία των Τρώων, που τα ελαττώματά τους θυμίζουν εμάς ή τουλάχιστον όσους δεν εθελοτυφλούν κι έχουν παραδεχτεί κάθε πτυχή της θνητότητάς τους.

“Πάντα στην πόλη αυτή θα φθάνεις. Για τα αλλού – μη ελπίζεις – δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό. / Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ / στην κώχη τούτη τη μικρή, σ' όλη την γη την χάλασες.”

Πραγματικά ίσως είμαστε καταδικασμένοι ορισμένες ρωγμές να μας ακολουθούν για πάντα και να ξαναγράφουν από μόνες τους την ιστορία της ζωής μας. Ακολουθούμε όσα συνέβησαν και μας έχουν σημαδέψει ξανά και ξανά και βάζουμε το εαυτό μας να δει το ίδιο έργο. Τα βήματα προχωρούν από μόνα τους σαν να μην είναι το βάδισμα προϊόν κάποιας σκέψης, αφού “τα πόδια θυμούνται”. Και καταλήγουμε να βλέπουμε τον κόσμο μέσα απ' τη γωνιά του παγωμένου κλουβιού που υποτίθεται πως οι άλλοι ή ενός είδους μοίρα, για να αποφύγουμε να πούμε μοιρολατρία, μας έχει χτίσει.

Από τα θραύσματα, ωστόσο, οικοδομείται κάτι στο ρημαδιό. Μπορεί να πάρει χρόνο και να πρέπει κανείς στην αρχεί να καμωθεί πως βαδίζει, να προσπαθήσει να σιγουρευτεί πως τα βήματά του μπορεί να δείχνουν τη διάθεση να τον οδηγήσουν κάπου. Είναι μια διαδικασία που θα πάρει χρόνο. Πιο πολύ είναι σαν το χτίσιμο ενός κόσμου απ' την αρχή χωρίς να υπολογίσει κανείς την εμφύσηση της ψυχής και τη διαδικασία της προσαρμογής της μετοίκησης, μετά την προηγηθείσα ολική καταστροφή κι επαναφορά.

Σιγά σιγά ο εαυτός μετουσιώνεται στο περιβάλλον και το περιβάλλον στον εαυτό. Ο τρόπος που αντικρύζεις τους άλλους είναι συχνά ο φακός, μέσα από τον οποίο τους παρατηρείς, που φαίνεται κι από την όψη διάθεσης της κάθε μέρας και τα θετικά ή δεινά που ανάλογα υπολογίζουμε ότι θα μας φέρει. Συχνά, βέβαια και η στενή σχέση μπορεί να φέρει την αγάπη: αφού η απόσταση κι ο φόβος εξαλειφθεί, ποιος μπορεί να παραβλέψει πως ένας έρωτας ενδέχεται να κυριεύσει την ανάσα;

Πάμπλο Πικάσο, Γκουέρνικα

“Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν / ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου· / μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.”

Θα προσπαθήσω πολύ να μην το τραβήξω τόσο μακριά, ώστε να χρειαστεί να πω πως η απομυθοποίηση είναι η μοίρα κάθε σχέσης.

Υπάρχουν απτά σημάδια, όμως, που επιβεβαιώνουν όχι μόνο πως η φθορά είναι καταδικασμένη να εμφανιστεί· και δεν εννοώ μόνο την καθοδική πτώση που συνεπάγεται η φύση όλων των θνητών πλασμάτων. Εκτός από την εξάλειψη της μαγείας του αγνώστου, μόλις φτάσει η στιγμή που ανακαλύπτεις επιτέλους τι κρύβεται από κάτω, η κυρίαρχη κουλτούρα μας συνηθίζει ολοένα στην αγάπη του να παρατάμε το προηγούμενο και να μεταβαίνουμε σε ό,τι επόμενο φαίνεται ενδιαφέρον και φέρεται να κινείται. Μόνο έτσι είναι ευκολότερο να κρατάμε τον εαυτό μας σε εγρήγορση και ταυτόχρονα χωρίς την απαραίτητη ισορροπία ανάμεσα στα ευχάριστα, δυσάρεστα και ευτράπελα που κρύβει η ζωή και σημαίνουν ότι οφείλουμε και αξίζει να προσπαθήσουμε να επιπλεύσουμε. Ταυτόχρονα δίνουμε στον εαυτό μας την απαραίτητη δόση αδρεναλίνης και εφησυχασμού μέσα από τη συνεχή ευχαρίστηση.

Ωστόσο, θα προσφύγω εδώ στο Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ μέσα από προσωπική ελεύθερη απόδοση τσιτάτου από το στόμα της Ζιλί Ντελπί: η μαγεία μπορεί να βρίσκεται στα απλά, καθημερινά, λίγο παράξενα, που δεν περιμέναμε ποτέ ότι θα φανταζόμασταν για τον άλλο ή τους άλλους και την καθημερινή τους ρουτίνα, που ενέχει τη δυνατότητα να παραμείνει για μας κάτι ολότελα μοναδικό.

Για πιο φευγάτους παρόμοιου ύφους συλλογισμούς, μπορείτε να διαπιστώσετε κι εσείς με ποιο τρόπο τα καβαφικά ποιήματα, ή έστω διαλεγμένα αποσπάσματά τους μπορούν να δράσουν στην καθημερινότητα και την ψυχοσύνθεσή σας κουβαλώντας τα στο χέρι ή στο μυαλό σας την επόμενή σας φορά πάνω στο τραπέζι της κουζίνας, στο λάπτοπ ή στο μεταφορικό μέσο που φροντίζει να σας πάρει μακριά ή να σας φέρει κοντά. Άλλωστε η σκέψη και η ποίηση αποτελούν από μόνες τους πιθανότητες (δια) φυγής.

By Μαρία Γώγογλου