Υποδουλωτικοί Δεσμοί Αίματος και η Νέα Οικογένεια: Το Σινεμά των Αδερφών Νταρντέν

Δε χρειάζεται κανείς πια να τονίσει πόσο πολύ τα δεδομένα του σύγχρονου τρόπου ζωής έχουν επηρεάσει τις οικογενειακές δομές· κάτι που έτσι κι αλλιώς ιστορικά συνέβαινε από τις απαρχές της ανθρωπότητας. Η θεοποίηση του χρήματος, καθώς και των μηχανισμών απόκτησής του, αλλά και η ανάγκη για επιβίωση, πιο έντονη στο καθημερινό άτομο των τελευταίων δεκαετιών έχουν συμβάλλει στο βαθύ επηρεασμό του ψυχισμού και όλων των Ευρωπαίων. Στο σινεμά των Βέλγων αδερφών Νταρντέν, θεωρούμενο ως δύσκολο συνήθως για τη βαρύτητα των θεμάτων με τα οποία καταπιάνεται (άσχετα αν οι ταινίες τους είναι συχνά γεμάτες δράση και ιδιαίτερα σύντομες σε διάρκεια) συχνά συναντά κανείς ήρωες που, ακόμη κι αν είναι διατεθειμένοι οποιαδήποτε στιγμή να κάνουν τα πάντα για τον άρτο τον επιούσιο, με διάφορους τρόπους αμφισβητούν το πατροπαράδοτο βιολογικό οικογενειακό δέσιμο, κι ευημερούν διαλέγοντας ανθρώπους με τους οποίους αισθάνονται ωραία -και το συναίσθημα αυτό είναι αμοιβαίο.

Οι αδερφοί Νταρντέν

ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΕ ΤΟ ΠΟΔΗΛΑΤΟ

Ανάμεσα στις δημιουργίες των αδερφών Νταρντέν, κατά την ταπεινή μου γνώμη, εξακολουθεί να ξεχωρίζει ως ένα από τα πιο βατά δείγματα -η δράση παρουσιάζει έντονες εναλλαγές και οι θεματικές που προσεγγίζει εμφανίζονται λιγότερο αφόρητες απ' ότι αλλού. Παραμένει, ωστόσο, μια ταινία, στη διάρκεια της οποίας ο σχεδόν 12χρονος πρωταγωνιστής διώχνεται από το βιολογικό του πατέρα -ο τελευταίος μια φορά εμμέσως πλην σαφώς, και δύο ξεκάθαρα μπροστά στα μάτια των θεατών δηλώνει πως του είναι αδύνατο να φροντίσει το γιό του ή να έχει οποιονδήποτε ρόλο στη ζωή του. Έχει συναχθεί ήδη από το παιδί-πρωταγωνιστή, Cyril, η διασταυρωμένη πληροφορία ότι, ενώ ή αφού ο πατέρας ξενοίκιασε το διαμέρισμα όπου περνούσε μαζί με το παιδί τα σαββατοκύριακα, πούλησε το αγαπημένο του αντικείμενο, το ποδήλατό του, για να αντεπεξέλθει σε κάποια έξοδα. Δηλαδή, όχι απλά έχει σκληρύνει από τις δύσβατες οικονομικές συνθήκες που αντιμετωπίζει στην αγορά εργασίας, αλλά η ύπαρξη κι η ενέργεια του Cyril δεν αγγίζει καμία ευαίσθητη χορδή του συνειδητού εαυτού του, ώστε να μπορεί κανείς να τον χαρακτηρίσει πατέρα.

Ο μικρός ήρωας, ωστόσο, δείχνει σε μεγάλο μέρος της ταινίας να προτιμά το πρότυπο του επικοινωνιακού και στοργικού γονιού στο πρόσωπο της Σαμάνθα, κομμώτριας που ζει κι εργάζεται στη γειτονιά όπου συνήθιζε να μένει ο βιολογικός του πατέρας. Συνεχίζει, όμως να αναζητά το πατρικό πρότυπο, σε σταθερή παροχή του οποίου η Σαμάνθα αδυνατεί να συμβάλλει, ειδικά μετά το χωρισμό από το φίλο της, εξαιτίας διαπληκτισμού εκείνου με το Cyril, προσπαθώντας να τον πειθαρχήσει. Το ψάχνει ακόμη και στις συμβουλές που του δίνει το βαποράκι της γειτονιάς σχετικά με το πως να χτυπάει ανυποψίαστους στο κεφάλι για να τους κλέψει χρήματα, και να κρατάει όσα ανταλλάσσονται μεταξύ τους μυστικά. Το ψάχνει, έχοντας μετανοήσει για παραβατικές του ενέργειες, επιλέγοντας να γυρίσει και πάλι στη Σαμάνθα, η οποία εμπνέεται από γενική στοργή και παρόρμηση γυναικείου μητρικού ενστίκτου, κι αναλαμβάνει να καλύψει το κόστος της ζημιάς που προκάλεσε ο πλέον υιοθετημένος γιος της Cyril ακολουθώντας τις συμβουλές του dealer για μία και μοναδική φορά.

ΤΟ ΠΑΙΔΙ

Η ειλικρινής κι αυθόρμητη αντίδρασή μου μετά τη θέαση του πρώτου μισού της ταινίας ήταν: «ήρθαν οι αδερφοί Νταρντέν να πάρουν το Χρυσό Φοίνικα και μας έκαναν κουρέλια!». Κατά τη διάρκεια της γνωριμίας με τον πρωταγωνιστή Μπρουνό σε αυτό το μέρος του έργου, ο θεατής γίνεται μάρτυρας των κλοπών και μικροπαρανομιών που οργανώνει κι επιβλέπει, αλλά η αγανάκτησή του εμποδίζεται, όταν το μαχαίρι φτάνει στο κόκκαλο και γίνεται εμφανές πόσα κοινά με το Μπρουνό μοιραζόμαστε όλοι, που κυνηγάμε όσο γίνεται το μεγαλύτερο δυνατό, ευκολότερο κέρδος. Πριν τη μέση κιόλας της ταινίας, ο ήρωας αποφασίζει να πουλήσει το παιδί που έχει πριν ελάχιστες μέρες γεννήσει η αγαπημένη του για να κερδίσει χρήματα που εξασφαλίζουν την επιβίωση του ζευγαριού για αρκετές μέρες, αφού έχει ήδη δηλώσει την απροθυμία του να πιάσει νόμιμη δουλειά! Η ύβρις του δεν πηγαίνει ωστόσο μακριά, αφού μια σειρά από βιαστικές παραβατικές αποφάσεις τον φέρνουν αντιμέτωπο με τις ενοχές του κι όχι μόνο· πρέπει να συνειδητοποιήσει πως η προσωπική υπευθυνότητα κι ένα γενικότερο αίσθημα ευθύνης απέναντι στις επιλογές προσώπων που έχει διαλέξει να αγαπά και να περιστοιχίζουν τη ζωή του, όπως εν προκειμένω η Σονιά, η γυναίκα της ζωής του, μπορούν να τον οδηγήσουν στην ευτυχία.

Ο ΓΙΟΣ

Αυτή η ταινία αποτελεί δείγμα της πιο πρώιμης δουλειάς των αδερφών Νταρντέν· γι' αυτό και είναι αρκετά πιο μελό. Μας ταξιδεύει, ωστόσο στα ευρωπαϊκά 90s που προσωπικά βίωσα μόνο ως παιδί και στην πρώιμη εφηβεία, και δεν παύει να μπορεί να ανακαλύψει κανείς τις αξιοσημείωτές της πλευρές. Μια από αυτές παραμένει η ανάπτυξη του χαρακτήρα του πρωταγωνιστή Ολίβιε, που εργάζεται σε κέντρο νέων διδάσκοντας την τέχνη της ξυλουργικής σε εφήβους με παρελθόν παραβατικής συμπεριφοράς. Αισθάνεται τρυφερότητα γι' αυτά με τρόπο που, σχετικά με την ψυχοσύνθεσή του, σε οδηγεί να αντιληφθείς, ότι μπορεί να αποτελούν κατά ένα μέρος οικογένειά του, αφού οποιοδήποτε άλλο είδος προσωπικής ζωής φαίνεται να απουσιάζει.

Υπάρχει όμως ένα μελανό σημείο προς ανακάλυψη για το θεατή στην πορεία της πλοκής. Ο γιος που μεγάλωνε ο Ολίβιε μαζί την πρώην γυναίκα του, ενώ ήταν ακόμα μαζί, έχει δολοφονηθεί από νεαρό παραβάτη, στον οποίο τελικά, μετά από συνειδησιακή πίεση, δέχεται να διδάξει ξυλουργική στο κέντρο ως μαθητευόμενο. Τότε τοποθετείται από τους σκηνοθέτες και μια ωρολογιακή βόμβα: θα καταφέρει ο θαυμασμός του απολωλότος πρόβατος-δολοφόνου του γιού του να μεταστρέψει την ορμή των συναισθημάτων του πρωταγωνιστή που αγαπά έτσι κι αλλιώς τα παιδιά και τους ανθρώπους, ή θα ακολουθήσει κάποιο ανεξέλεγκτο είδος εκδίκησης; Δε θα δώσω εδώ τη δική μου εκδοχή ερμηνείας του τέλους της ταινίας· θα αρκεστώ να γράψω μόνο πως οι αδερφοί Νταρντέν προσπαθούν να στέκονται γενικά αισιόδοξοι με συγκεκριμένες πτυχές της ανθρώπινης φύσης.

Κι αν το σινεμά των αδερφών Νταρντέν σας έχει εντελώς διαφύγει είναι καιρός να αρχίσετε τώρα· καθετί που εμβαθύνει στις όλο και πιο υλιστικές τάσεις της κοινωνίας, αλλά και στις μεταβολές που αυτές επιφέρουν στις μορφές και τους σχηματισμούς της σημερινής οικογένειας είναι ένα αληθινό παράθυρο στο σύγχρονο κόσμο.

By Μαρία Γώγογλου