Το Μανιφέστο της Παραμονής στην Πατρίδα

Ανήκω σε αυτούς που θεώρησαν τις πρόσφατες δηλώσεις του κ. Κώστα Καζάκου αιχμηρές και τέτοιες που είναι αδύνατο να αποφύγεις το σχολιασμό τους ή τουλάχιστο την περισυλλογή γύρω από όσα μπορεί να υπονοούν ή τις εκφάνσεις της πραγματικότητας στις οποίες μπορεί να αναφέρονται. Η αλήθεια είναι πως απέχω έτη φωτός μακριά από τη διάθεση που θα μπορούσε να με παρακινήσει να υποστηρίξω πως οι νέοι που αποχωρούν από την Ελλάδα μας σήμερα, ελλείψει αξιοπρεπούς διεξόδου απασχόλησης και προσωπικής ελευθερίας, είναι δυνατόν να χαρακτηριστούν έστω και κάτι που προσιδιάζει κάπως στη λέξη προδότες. Χωρίς αυτό, ωστόσο, να σημαίνει πως δε χάνει κανείς κάτι τη στιγμή που αποφασίζει να ξενιτευτεί άπαξ και δια παντός, χωρίς να κοιτάξει πίσω του σε σχέση με κάποιον που έχει αποφασίσει να παραμείνει στη χώρα του και να τα δώσει όλα έως ότου καταφέρει κάτι· και τελοσπάντων, ας πάει μέχρι εκεί που θα αντέξει.

Κάπου εδώ πρέπει να τονίσω πως η πρόσκαιρη διαμονή στο εξωτερικό εν είδει εργασιακής εμπειρίας ή ένεκα συλλογής εμπειριών δεν έχει καμία σχέση με το θέμα σχετικά με το οποίο ετοιμάζομαι να επιχειρηματολογήσω εδώ (άλλωστε το να φεύγεις για λίγο, αρκετά ή πολύ από τον τόπο της μόνιμης παραμονής σου κρίνεται συχνά απαραίτητο για ανακατάταξη και ξεδίπλωμα των σκέψεων, την εξασφάλιση της ψυχικής σου υγείας, και τελοσπάντων επειδή οι εναλλαγές αυξάνουν την αίσθηση του προορισμού και των προσωπικών στόχων, κι οπότε μπορούν να κάνουν τη ζωή πιο υποφερτή). Όντας Έλληνες που βιώνουμε την εποχή μας, ωστόσο, γινόμαστε όλοι μάρτυρες των αδιεξόδων που καθημερινά οδηγούν όλο και περισσότερους συμπατριώτες μας, που δε φαίνεται να ενδιαφέρονται για τιμές, αλλά πρωτευόντως για τον άρτο τον επιούσιο, να αποχωρούν από τη χώρα τους και να αναγκάζονται να στερηθούν όλα όσα η παραμονή τους σ' αυτήν θα ήταν ποτέ δυνατό να τους χαρίσει. Πού ακριβώς εντοπίζει κανείς ότι το παραπάνω φαινόμενο αποτυπώνει τάσεις που ενδεχομένως αξίζει να κριθούν; Και πώς είναι τελικά δυνατό να πράξει κανείς σε μια χώρα με οικονομική κρίση διαρκείας που φαίνεται έτοιμη να συνεχιστεί στον αιώνα τον άπαντα;

Κατ' αρχάς, το σημείο έναρξης της κριτικής εντοπίζεται εκεί ακριβώς όπου γίνεται εμφανές πως αυτοί οι νέοι (και προφανώς όχι μόνο) έχουν μεταναστεύσει για να συνεχίσουν να κάνουν πράξη στην ξένη χώρα ακριβώς τα ίδια που φαίνεται να είχαν ξεκινήσει εδώ. Λάντζα, part-time δουλειές χωρίς καμιά υπόσχεση μονιμότητας, κατά το ήμισυ και σικέ δείγματα ανεξάρτητης συμπεριφοράς που βασίζεται στα ανελλιπή εμβάσματα οικογενειακής βοήθειας· δε μπορεί αυτά να είναι η ευτυχία που ευαγγελίζονται. Δεν αμφιβάλλω πως όλοι ελπίζουμε για ένα καλύτερο μέλλον χωρίς τα ψυχικά αποθέματα να στερεύουν και χωρίς τελειωμό, αλλά ποια ακριβώς είναι η διαφορά του να προσπαθείς να αποκτήσεις το μέγιστο δυνατό από κάτι τέτοιο στη χώρα σου ανάμεσα στους ανθρώπους, την ατμόσφαιρα και τα αντικείμενα που αγαπάς κι όχι σε έναν ξένο τόπο; Μια εμπεριστατωμένη απάντηση κάποιου ενσυνείδητου φυγά θα μπορούσε να φωτίσει το τοπίο σ' αυτές τις εντελώς ιδιοσυγκρασιακές συγκεχυμένες σκέψεις που προέρχονται από τις εκ βαθέων διαρκείς κοινωνιολογικές και ψυχολογικές παρατηρήσεις μου.

Στον αντίποδα, τι θα μπορούσε να παραθέσει, ωστόσο, ένας νέος Έλληνας κάτοικος πως έχει τη δυνατότητα να απολαμβάνει εδώ; Τα οικονομικά και κοινωνικά πράγματα από καιρό έχουν ενοχοποιήσει τη λέξη απόλαυση. Το να είσαι νέος στην Ελλάδα του σήμερα σημαίνει να δουλεύεις αμέτρητες ώρες και να προσφέρεις ακόμη περισσότερες, τη στιγμή που το αντίκρισμα όσων έχεις δώσει αισθάνεσαι σπάνια να κατακλύζει το είναι σου. Αυτό φυσικά για όσους τυχερούς από εμάς έχουν καταφέρει να περάσουν στο στρατόπεδο της απασχόλησης γιατί οποιαδήποτε αναφορά τυχόν δυσκολιών σε όσους απαρτίζουν αυτό του εξαναγκασμού σε ανεργία ή θλιβερή υποαπασχόληση μπορεί να καταλήξει σε αφόρητες, όχι αδικαιολόγητες παρεξηγήσεις. Δεν κρίνεται διόλου ανάρμοστο να αναφερθεί κανείς εδώ σε κλίματα πολώσεων και γενικότερα στους τρόπους, με τους οποίους φαίνονται σε βάθος χρόνου να χρωματίζουν την καθημερινή ζωή της χώρας μας διαχρονικά, είτε πρόκειται για μια αθώα οικογενειακή και φιλική κουβέντα, είτε για μια συνάθροιση με πιο δημόσιο χαρακτήρα.

Υπάρχει, ωστόσο, κάτι μέσα σου που λειτουργεί με τον τρόπο που λειτουργεί, ακριβώς επειδή μεγάλωσες με τον τρόπο που μεγάλωσες στη συγκεκριμένη χώρα. Και δε μιλώ απλώς για το γεγονός ότι ορισμένα βιώματα θα συνεχίσουν να σε επηρεάζουν ό,τι κι αν συμβεί ή τύχει να δείξει το μέλλον (ο πανικός του καλοκαιριού των κάπιταλ κοντρόλς θα μείνει ανεξίτηλα χαραγμένος στη δική μου συνείδηση, αλλά είμαι σίγουρη πως ο καθένας έχει κρατήσει μέσα του τις συλλογικές αναμνήσεις που τον σημάδεψαν και τον εκφράζουν). Πρόκειται για κάτι γενικό που αδυνατείς με ακρίβεια να εντοπίσεις, παρ' όλο που νιώθεις να υποκλίνεσαι ολόκληρη στο πέρασμά του. Κάποιος έβαλε στη σειρά μερικές λέξεις και τους χάρισε μια φθηνή μελωδία, με λίγη προσοχή κι ενδιαφέρον· ξαφνικά, όμως εσύ αισθάνεσαι πως αυτή η μικρή δημιουργία εκφράζει τα πάντα σχετικά με τις αδυναμίες του τρόπου μέσα στον οποίο έμαθες να ζεις. Μπορείς κι εσύ να εκφράσεις μερικές σκέψεις για να απαντήσεις στην έμπνευση αυτή που σε διάλεξε και να τις εξασκήσεις στον καθημερινό επαγγελματικό στίβο και στις προσωπικές σου στιγμές, όταν μιλάς τη γλώσσα σου και τη λυγίζεις με τις μεταφορές που νιώθεις ότι ταιριάζουν σε κάθε περίσταση. Πρόκειται για κάτι αβίαστο και αναλλοίωτο, που δε χρειάζεται να ψάξεις και που όλοι όσοι επιμένουμε να παραμένουμε στη χώρα καταγωγής μας δε συνειδητοποιούμε πως το θεωρούμε δεδομένο.

Κι αν όλα αυτά μοιάζουν πολύ πνευματικά για να είναι αληθινά, αξίζει φυσικά να αναφερθεί πως υπάρχουν οι άνθρωποι στους οποίους κάτι σου ψιθυρίζει πως αιώνια θα ανήκεις χωρίς να χρειάζεται να κάνεις την παραμικρή προσπάθεια. Η πολυτέλεια του να ανταλλάξεις δυο λέξεις με έναν άγνωστο που σε μια μόνο στιγμή καταλαβαίνει απόλυτα κάθε λεπτομέρεια της κατάστασής σου και σε παρηγορεί με ένα νοητό κλείσιμο του ματιού. Η συνδρομή της οικογένειας, από την οποία αποστασιοποιείσαι επαρκώς, ώστε να μη σε καταδυναστεύει (είναι μια πιστευτή πιθανότητα, ακόμη κι όταν συνεχίζεις να μένεις με τους δικούς σου μετά τα 18), κι όμως θα είναι εκεί να σε βοηθήσει στο πρώτο φαινομενικά ανυπέρβλητο εμπόδιο ή στην όποια υποκειμενικά αστεία δυσκολία. Η σύμπνοια των φίλων, με τους οποίους μπορείς να καθίσεις ώρες ατέλειωτες να απολαμβάνεις το καλοκαιρινό αεράκι, μετά την εξάντληση, χωρίς κάτι να σε πιέζει να επιστρέψεις εντός ορισμένου χρονικού περιθωρίου στον εγκλεισμό της μοναξιάς. Αναρωτιέμαι πώς, αλλά και πόσο δύσκολα μπορεί να καταφέρει κάποιος να αποκτήσει έστω μερικά από τα παραπάνω σε ξένη χώρα, παρά τις υποσχέσεις υλικών αγαθών, χωρίς ανυπέρβλητες υποχωρήσεις και συμβιβασμούς συνηθειών, αλλά και συνόλου συναισθημάτων.

Ξεπερνώντας το πολιτισμικό σοκ

Κι αν νιώθεις πως αναλώνεσαι σε μια άσκοπη εργασία χωρίς αποδοχές και μέλλον, ίσως απλώς να χρειαστεί να επενδύσεις χρόνο στην εκπλήρωση των ονείρων σου χωρίς αυτό να σημαίνει ότι προορίζεσαι για μια σισύφεια προσπάθεια. Πολλοί, μεγαλύτεροι από σένα, που τους θεωρείς επιτυχημένους, θα επιβεβαίωναν πως απαιτείται πολύς χρόνος και κόπος ώσπου να απολαύσεις τους καρπούς της ευημερίας κάνοντας αυτό για το οποίο πάντοτε πίστευες πως προοριζόσουν· σ' αυτό το κράτος ή σ' οποιοδήποτε άλλο.

Η παραμονή στη χώρα σου μπορεί να μοιάζει δυσοίωνη επιλογή σε μια ελληνική πραγματικότητα που η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει σοβαρά κλονίσει. Μήπως όμως, όπως τα πρόσφατα λεγόμενα Καζάκου υπονοούν, είναι ο μόνος τρόπος να εκπληρώσεις ό,τι ορίζεις ως προσωπική αποστολή σου στα εγκόσμια; Είναι δεδομένο πως μια εντελώς ιδιοσυγκρασιακή απάντηση αδυνατεί να προσφέρει λύση-μονόδρομο σε ένα τόσο καυτό όσο κι ακανθώδες ζήτημα της εποχής μας.

By Μαρία Γώγογλου