Η Δυναμική της Ομάδας

Συχνά ένα τηλεοπτικό ριάλιτι του συρμού είναι αρκετό για να επαναφέρει στην επικαιρότητα φαινόμενα που είναι τόσο βαθιά ριζωμένα στον εσωτερικό κόσμο της πραγματικότητας που κατοικούμε· τόσο που είναι αδύνατο να μη γυρίσουμε για να τα αντικρίσουμε. Ναι, ακριβώς αυτό που φαντάζεστε έχει συμβεί. Η πρόσφατη ελληνική εκδοχή του Survivor έχει εμπνεύσει με τον ιδιαίτερο τρόπο της αυτήν εδώ την ανάρτηση.

Και δεν είναι μόνο αυτή. Ως εκπαιδευτικός του ιδιωτικού τομέα, δεν αισθάνομαι μόνη κάθε φορά που κατακλύζομαι από τη διαπίστωση του τι μπορεί να κρύβουν μια σειρά από σπασμένα, παγωμένα χαμόγελα (ή ούτε καν), που συνήθως λόγω εσωστρέφειας εντοπίζονται στα μεσαία ή πίσω θρανία. Για όλα κάπου κρύβεται αυτό που απλουστευτικά μπορούμε εδώ, χάριν επεξήγησης και μόνο να ονομάσουμε «ρίζα του κακού».

Στην εν λόγω περίπτωση, η απαρχή του προβλήματος, που θα ονοματίσω εδώ αδικαιολόγητα στοχευμένη, υπερβολική επίδειξη παλικαρισμού (περίτεχνα αποφεύγοντας τον όρο bullying που έχει διεθνώς πλέον κυριαρχήσει) πρέπει να εντοπίζεται κάπου στην ατομικιστική φύση της κοινωνίας. Οι συνέπειες του γενικευμένου καπιταλισμού, ειδικά και μετά την απανταχού επικράτησή του στα τέλη της δεκαετίας του '80, αφού κάθε άλλο οικονομικό σύστημα κάπου τότε είχε πλέον εμφανώς καταρρεύσει, πρέπει σαφώς να έπαιξε το ρόλο της. Αλλά και η ανάδυση της ψηφιακής εποχής, με την εξατομίκευση των ενδιαφερόντων και τη συνεπαγόμενη απομόνωση, αφού μια συλλογική πραγματικότητα ενδέχεται να μην εγγυάται τόση ευχαρίστηση όση η μοναχική απόλαυση, δεν πρέπει να θεωρείται απολύτως αθώα. Για κάποιο λόγο, η έλλειψη μόρφωσης από προσωπική αναζήτηση ή / και ως αποτέλεσμα κοινωνικοποίησης και γενικότερης καθημερινής συνεισφοράς στο κοινωνικό σύνολο πρέπει κι αυτές να παίζουν το δικό τους ρόλο σε ένα φαινόμενο που όλο και περισσότερο παρατηρούμε να χρωματίζεται τόσο στα σχολεία μας, όσο και στους επαγγελματικούς και οικογενειακούς χώρους, με ιδιαίτερα ελληνικούς τόνους.

Χωρίς, ωστόσο, να προσπαθώ να πω πως ένα είδος φύσης του τείνει να γίνει αποκλειστικά ελληνική ή πως περιστατικά διαφόρων ειδών παρενοχλήσεων δε μπορούν να εκδηλωθούν οπουδήποτε, οποιαδήποτε στιγμή. Η συνύπαρξη ατόμων, ο καθένας από τους οποίους αντιπροσωπεύει τα εντελώς δικά του, ιδιοσυγκρασιακά συμφέροντα σε ένα χώρο, με τρόπο που η ελευθερία του ενός να ξεκινά από την καταπάτηση των ελευθεριών του άλλου γεννιέται κυρίως ως παραμόρφωση της αρχικής έννοιας της ομάδας, που από τη φύση της κουβαλάει κάτι ιδανικό. Να είναι όλες οι μονάδες ίσες σε ένα χώρο, παρά το γεγονός ότι ο καθένας αντιπροσωπεύει κάτι εντελώς διαφορετικό από τον άλλο. Να προσπαθούν όλοι για το συμφέρον όλων χωρίς να θίγεται η διαφορετικότητα κανενός από τα μέλη.

Πώς καταλήγει, όμως, μια ομάδα σε «κλίκα» προσβάλλοντας και λειτουργώντας εις βάρος συνηθειών και αξιών που αποτελούν αναπόσπαστα χαρακτηριστικά βασικών μελών της; Και γιατί καταλήγει να τα απομονώνει, αφού αισθάνεται σθεναρή την ανάγκη να τους εκμεταλλευτεί για να επιβιώσει; Ο συλλογισμός μπορεί να καταλήξει ακόμη πιο μελοδραματικός, αν σκεφτεί κανείς πως πολλές φορές οι υπόγειες συμφωνίες και οποιεσδήποτε καταδιωκτικές διαδικασίες λαμβάνουν χώρα τις περισσότερες φορές χωρίς το άτομο προς απομόνωση να έχει την οποιαδήποτε συναίσθηση συμβάντων που αποτέλεσαν αιτία ή αφορμή για απομάκρυνση, πολλές φορές και χωρίς να έχει συμβεί απολύτως τίποτα γενικώς.

Μέρος της δουλειάς της Peihsiu Chen ενάντια στο bullying

Αποφεύγοντας μια απάντηση-πανάκεια για το σύνολο των περιπτώσεων, θεωρώ δεδομένο πως οι οποιεσδήποτε ιδιαιτερότητες και η διαφορετικότητα δίνουν το πάτημα στους ανθρώπους που απολαμβάνουν να κερδίζουν με κάθε κόστος να καταστρώσουν τα σχέδιά τους. Αυτοί συχνά συμπαρασύρουν στο δρόμο τους αθώες κι ενδεχομένως πιο αδύναμες ψυχές που επιθυμούν όσο τίποτα στον κόσμο να γίνουν κι αυτοί κάτι σπουδαίο, από αγνό εγωισμό, κι επειδή τους είναι δύσκολο να αποδέχονται ακόμη και τα πιο ασυναίσθητα (κι ακόμη χειρότερα τα εμφανή) επιτεύγματα των άλλων, όσο κι αν έχουν απόλυτη επίγνωση ότι τίποτε ανάλογο δεν αξίζει στους ίδιους· κοινώς, δε μπορούν να φτάσουν τα διωκόμενα μέλη ούτε στο μικρό τους δαχτυλάκι. Όλη αυτή, ωστόσο, η κατάσταση έχει συχνά το αποτέλεσμα η ομάδα να ρίχνει τη γενική της απόδοση, αφού η κοροϊδευτική ή με οποιοδήποτε τρόπο υπονομευτική δράση της πλειοψηφίας συνειδητά εμποδίζει τη δημιουργία των πιο χαρισματικών από τα μέλη της. Για να μη μπούμε σε λεπτομέρειες ενδελεχούς ανάλυσης των ατομικών συνεπειών που η αλυσίδα των γεγονότων μπορεί να επιφέρει ως αποτέλεσμα των παραπάνω συμμαχικών συμπεριφορών.

Αξίζει, βέβαια, να αναφερθούμε σε κάποια από αυτά τα ατομικά συμπτώματα της αθέμιτης ομαδικής πίεσης, έστω και φευγαλέα. Αρχικά, η συνειδητοποίηση ότι δεν ανήκεις εδώ, κι όμως την έχεις ήδη πατήσει, αφού αυτό είναι το μέρος που σου έτυχε ή που διάλεξες να βρεθείς για ένα χρονικό διάστημα. Ύστερα, ο φόβος για το τι μπορεί να συμβεί κάθε φορά που τους πλησιάζεις, αφού τα πειράγματά τους συνεχίζονται βροχή και δεν έχεις ιδέα πού πρόκειται κάποια στιγμή να καταλήξει όλη αυτή η ανομοιογενής έκρηξη ασήμαντων ανεπαίσθητων προσβολών, που κάποτε εμφανίζεται ανώδυνη, κι άλλες φορές φαίνεται να δρα στα όρια της έννομης συμπεριφοράς προς ένα άλλο ανθρώπινο ον. Και τέλος, η σιγουριά πως δεν υπάρχει τίποτε άλλο σαν αυτό, το συναίσθημα που κουβαλάς ότι σου συνέβη κάτι τρομερά άσχημο που εσύ προκάλεσες χωρίς κάποια προσωπική σου ενέργεια· αυτό για το οποίο δυσκολεύεσαι να μιλήσεις, που είναι όμως μαζί σου, και πρόκειται να σε ακολουθεί σε οποιοδήποτε χώρο βρεθείς καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής σου· ή όποτε τουλάχιστο σου συμβαίνει να βρεθείς σε συντροφιά περισσότερων των δύο ατόμων.

Κάποιες φορές μόνος θα διαπιστώσεις ότι ούτε η προσωπική θέληση για ξεκαθάρισμα ή για αλλαγή ρότας με την απομάκρυνση σχέσεων είναι αρκετή για να αναχαιτίσει την παντοδυναμία αυτού του συναισθήματος. Ίσα ίσα μπορεί το να μείνεις αμετακίνητος στα «πιστεύω» σου και το να μιλάς σε άτομα με τα οποία αναγνωρίζεις ότι διατηρείς υγιείς σχέσεις να φαίνονται πιο στατικές λύσεις, αλλά κάνουν θαύματα. Θάψε τη θέληση για επικράτηση και την οποιαδήποτε εξόντωσή σου εκ μέρους της «κλίκας» μέσα στην αδιαφορία σου κι άφησέ τους να βράσουν στο ζουμί της μήπως κι αναδυθούν στην επιφάνεια. Μπορεί να φαίνεται δύσκολο, όμως μόνο τέτοιου είδους αμετακίνητη δράση εξαντλεί στ' αλήθεια τα νεύρα των «εξ αίματος» αντιπάλων σε τόσο κρίσιμες καταστάσεις.

Ο εχθρός του bullying θα βρίσκεται οριστικά μακριά μας, μόνο όταν κι εφόσον ατομικά θα αποκτήσουμε με κάποιο τρόπο την ψυχική δύναμη να τον κοιτάξουμε στα μάτια. Μέχρι τότε, η ατομικές και συλλογικές κατάντιες του ελληνικού Survivor ίσως διεκδικήσουν ενός είδους κοινωνική χρησιμότητα.

By Μαρία Γώγογλου