Μπορεί η τέχνη να σου αλλάξει τη ζωή;

Το ερώτημα παραμένει για τους στενούς φίλους των καλλιτεχνικών δημιουργημάτων και μη, για αυτούς που παραδέχονται που δε μπορούν να ζήσουν χωρίς αυτά, αλλά και για όσους δε φοβούνται να τα ανακαλύπτουν πότε πότε. Είναι δυνατόν ένα έργο τέχνης, όπως, για παράδειγμα, ένα βιβλίο, μια ταινία, ένα γλυπτό ή ένας πίνακας ζωγραφικής, να επηρεάσει τόσο έντονα τη ζωή κάποιου, ώστε να αλλάξει το χαρακτήρα του ή ριζικά τις απόψεις του; Οι αντιδράσεις πάνω στο θέμα, αν και ζωηρές, παραμένουν διχασμένες.

Και πώς αλλιώς θα μπορούσαν να είναι, αφού η ίδια η γνώμη των περισσοτέρων από μας πάνω στον καθημερινό ρόλο της τέχνης μετασχηματίζεται ανάλογα με τα βιώματα που προσεγγίζουμε μέρα με τη μέρα; Συχνά στα εφηβικά μας χρόνια, αλλά και στο ξεκίνημα της ενήλικης ζωής μας πιστεύουμε ότι το ξεδίπλωμα ενός έργου τέχνης μπροστά στα μάτια μας ή μέσα στο μυαλό μας διεκδικεί επάξια το δικαίωμα να μας πάρει μακριά από τις μέχρι τότε συνήθειές μας κι όσα ξεκάθαρα γνωρίζαμε. Να αποκαλύψει μπροστά στα μάτια μας όλες τις πλευρές του άγνωστού μας κόσμου, των οποίων αγνοούσαμε την ύπαρξη, και οι οποίες ξαφνικά, μετά από μια απλή θέαση ή σκέψη, μας αιχμαλωτίζουν. Ιδιαίτερα η ενσυναίσθηση του κόσμου των βιβλίων, αυτό το συναίσθημα που μας ωθεί να ταυτιστούμε απόλυτα με πράγματα ή καταστάσεις με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι για πρώτη φορά είναι, για τα πρώτα τουλάχιστο χρόνια των επαφών μας με την τέχνη, κάτι συναρπαστικά πρωτόγνωρο, και γι' αυτό υπέροχο. Κι είναι φυσικά υπέροχο να έχεις άπλετο χρόνο να μπορείς να απολαύσεις κάτι που μόλις ανακάλυψες χωρίς την πίεση των τόσο ενήλικων υποχρεώσεων, που αργότερα είσαι υποχρεωμένος να συνειδητοποιείς, στη δίνη μιας διαδικασίας που δεν επιδέχεται τέλος.

Όσο, ωστόσο, μεγαλώνει κανείς, μπορεί η αγάπη του για την τέχνη να μην εξανεμίζεται (αν τουλάχιστον έχει ριζώσει μέσα του και την έχει έστω ως κάποιο βαθμό καλλιεργήσει). Ένα είδος οπτικής γωνίας, ωστόσο, ως απάντηση στο σύνολο των πραγμάτων παγιώνεται και είναι δώρον άδωρον να προσπαθείς έπειτα να το αλλάξεις. Έτσι, η άποψή μας για τα έργα τέχνης που θεωρούμε εκπληκτικά σταθεροποιείται (πολλοί φτάνουν μέχρι το σημείο να φτιάξουν top 5 ή και top 10 προτιμήσεων, πρακτική που την έχω ακολουθήσει κι εγώ, τουλάχιστον όσον αφορά τα γούστα μου στις ταινίες και τη μουσική. Στις επιλογές αγαπημένων βιβλίων παραμένω πιο χαώδης και ιδιοσυγκρασιακή), πρέπει να έρθει αληθινή σύγκρουση με παγόβουνο για να τη συνταράξει. Κι, επίσης, που είναι και το χειρότερο, παραμένουμε μόνο σ' αυτά, κι όποιος μας προτείνει τα δικά του αγαπημένα ή άλλες εναλλακτικές, απλά τις αφήνουμε στην άκρη, ήδη απορριπτέες από τη δική μας συμπαγή νοοτροπία: κανείς και τίποτα δε δικαιούται να μας συγκινήσει τόσο συμπαγή και σπέσιαλ άτομα που έχουμε ανατραφεί και φροντίσει να γίνουμε.

Επιμένω, ωστόσο, όπως έχω επιμείνει και μια ζωή, πως το απροκάλυπτο της ομορφιάς και η δύναμη της επιρροής ενός έργου τέχνης κρύβεται στην έκπληξη. Η στιγμή που θα αφεθούμε απόλυτα στην εμπειρία μακριά από το άγγιγμα μικρόψυχων καθημερινών εγνοιών είναι και η στιγμή που ένα ολοκληρωμένο έργο τέχνης, με ψυχή και ανάστημα, μπορεί να αγκαλιάσει τον κόσμο μας. Οι προϋποθέσεις για την επίτευξη του πολυπόθητου, ωστόσο, πρέπει να υπάρχουν, διότι διαφορετικά καθίσταται αδύνατο να επιτευχθεί η επιθυμητή ώσμωση μεταξύ θεατή και δημιουργήματος, αναγνώστη και αναγνώσματος: ο θεατής/αναγνώστης πρέπει να βρίσκεται στην κατάλληλα ήρεμη ψυχική κατάσταση, μετρίως δεκτικός, καθόλου αγχωμένος ή στενοχωρημένος, αλλά και ικανός να δεχτεί ερεθίσματα στο κατάλληλο μήκος κύματος αυτού που του παρουσιάζει / εκθέτει μπροστά του ο επικεφαλής της καλλιτεχνικής προσπάθειας. Αν οποιαδήποτε από τις προηγούμενες επιθυμητές καταστάσεις για τις δυο πλευρές διαταραχθεί με οποιοδήποτε τρόπο, ενδέχεται να μετατρέψει ολόκληρη την προσπάθεια προσέγγισης σε μια επιδερμική εμπειρία, με συστατικά στοιχεία κοινά με τα λεπτά, κατά τη διάρκεια των οποίων βουρτσίζει κανείς τα δόντια του ή κάνει ζάπινγκ απέναντι από την τηλεόρασή του.

Και, φυσικά, το να επηρεάζεσαι από την τέχνη, αν προσωπικά δεν το αποζητάς, δεν είναι κάτι απλό. Αν αρνείσαι να ακούσεις το "Lithium" των Nirvana για δεύτερη φορά, απλούστατα επειδή την πρώτη φορά που το άκουσες σε ενόχλησε ο έντονα γρατζουνιστός ήχος και η τσιριχτή φωνή του φρόντμαν, τότε είναι βέβαιο πως δύσκολα βαδίζεις προς μια αποστομωτική εμπειρία, που σου εντυπώθηκε τόσο έντονα, ώστε αδυνατείς να βγεις από τον κλοιό της. Θυμάμαι το συναίσθημα αυτό τις στιγμές που έβγαινα από τον κινηματογράφο, μετά το τέλος του Μαύρου Κύκνου του Αρονόφσκι, στη θέα της Cappella Sistina, όπως και μετά το τέλος του πρώτου live του Παύλου Παυλίδη στο οποίο είχα παρευρεθεί. Το μεγαλείο της μαγείας ότι τα ίδια σου τα πόδια ευτυχώς μπορούν να σε μεταφέρουν σπίτι, αφού το μυαλό σου αδυνατεί να σκεφτεί οτιδήποτε άλλο. Αξίζει να αποζητά κανείς ένα τέτοιο συναίσθημα, έστω κι αν δεν πρόκειται για κάτι συνηθισμένο, σε οποιαδήποτε ηλικία.

Πάντα θα παραμένω πιστή στο σύνθημα πως η τέχνη μπορεί να επηρεάσει τη ζωή μας γι' αυτό κι αξίζει να παραμένουμε σε στενή σχέση μαζί της. Ο διαφορετικός τρόπος, με τον οποίο αντικρίζουμε τους ανθρώπους και τις καταστάσεις, μετά από μια αποφασιστική επαφή μαζί της είναι ο κύριος λόγος της σταθερής μου πίστης.

By Μαρία Γώγογλου