Σκέψεις για την Ελευθερία

Ι.

Πέρα από την ιστορική σημασία της ταινίας 12 Χρόνια Σκλάβος για την αμερικανική πραγματικότητα, ειδικά με τις ρατσιστικές επιθέσεις ανά τακτά διαστήματα να κλυδωνίζουν την επικράτειά της, η ταινία αυτή είναι πέρα για πέρα σύγχρονη. Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό, ειδικά από το γεγονός ότι περιορισμοί ελευθεριών διαφόρων ειδών συνεχίζουν να ανακύπτουν πλάθοντας τις σχέσεις των ανθρώπων ή περιστοιχίζοντας τες, και συνεχίζοντας να μοιράζουν εμπόδια.

Γρήγορα μεταβαίνει το μυαλό κάποιου από τις φυλετικές στις ταξικές διακρίσεις, που όσο παρωχημένες κι αν ακούγονται, εισβάλλουν βίαια στη ζωή μας, με παρόμοιο τρόπο με τη συνειδητοποίηση του Σόλομον στην ταινία ότι έχει απαχθεί από την ελεύθερη ζωή του ως καλλιτέχνη και οικογενειάρχη, κι οδηγηθεί σε μπουντρούμι για σκλάβους της Ουάσιγκτον. Συμπεριλαμβανομένης της διασποράς θρησκευτικής τρομολαγνείας εξαιτίας του ISIS ολόγυρα, παρά την υποτιθέμενα επίδοξη κατά κεφαλήν μορφωτική άνοδο των ημερών μας, η όποια διαφορετικότητα εξακολουθεί να θεριεύει εχθρούς.

Από το σώμα, ο αντίκτυπος μιας παρεξηγημένης εικόνας για κάποιους άλλους εισβάλλει στη συνείδηση, κι έπειτα στην ψυχή. Το μαρτύριο και το αδιέξοδο της Πάτσι, ηρωίδας-πιο σκληρής εργάτριας της ταινίας που κακοποιείται σεξουαλικά και σωματικά από το αφεντικό της, και ψυχολογικά από τη σύζυγό του για το γεγονός ότι έλκει τον άντρα της, είναι χαρακτηριστικό της σφοδρότητας με την οποία ένα κύμα περιοριστικών συμπεριφορών είναι δυνατό να μαστιγώσει τη συνείδησή σου. Άλλωστε η βία των προθέσεων και η ψυχολογική πρέσα είναι οι σύγχρονες, δυτικές ανεπαίσθητες εκφάνσεις συρρίκνωσης των κοινωνικών δικαιωμάτων και των προσωπικών ελευθεριών.

ΙΙ.

 Έπειτα έρχονται τα πιο ασυναίσθητα που καταδεικνύει το δημιούργημα του Στιβ ΜακΚουήν και όχι μόνο: το πώς αντιλαμβάνεται ο καθένας το εύρος και το νόημα των ελευθεριών του. Διότι κανείς εκτός από το ίδιο το άτομο δε μπορεί να αποτρέψει την έστω κι εν μέρει εθελούσια παράδοση των ελευθεριών του στις διαθέσεις κάποιου άλλου. Ο καθένας διαλέγει να σκέφτεται ξεχωριστά για την ελευθερία του, ακόμη κι αν αυτό περιλαμβάνει άρνηση της ύπαρξής της ή της συνειδητοποίησης της πολυπλοκότητας της. Στην κατανόηση αυτής της σκέψης μας βοηθάει η ηθελημένη, ή όχι εντελώς, ολίσθηση των γυναικείων χαρακτήρων των διηγημάτων της Άλις Μονρό σε ανυπεράσπιστα όντα-θύματα ανδρικών επιθέσεων με ποικίλες προθέσεις. Έτσι, για παράδειγμα, η Ντόρι υποθάλπει επί σειρά ετών, ως προϋπόθεση συνεκτικότητας της οικογένειάς της, την ψυχολογική βία που της ασκεί ο σύζυγός της Λόιντ, συχνά αποδίδοντας της φταιξίματα που ο ίδιος εφευρίσκει μέχρι να προβεί στη δολοφονία και των τριών παιδιών τους, μια νύχτα που εκείνη διαλέγει να φύγει από το σπίτι προς αποφυγή του να εξαναγκαστεί εξαιτίας του να ασκήσει βία στον εαυτό της, όπως μέχρι τότε έχει συνηθίσει.

Πάμπλο Πικάσο, Κορίτσι Με Ένα Περιστέρι

Τέλος, η αυτοπαραίτηση από την ελευθερία συχνά συνάδει με εσωτερικά επιβεβλημένους κανόνες που πολλοί δεν αντιλαμβάνονται ως περιοριστικούς, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι ο παραμερισμός τους οφείλει να μην αναγνωρίζεται. Καθημερινά γινόμαστε αυτόπτες μάρτυρες γυναικών που εξαρτούν την ελευθερία τους από τη γενναιοδωρία ενός άνδρα, εκθέτοντας τον εαυτό τους στις όποιες διαθέσεις του, παράδειγμα που η ηρωίδα Νίνα στο διήγημα «Γουένλοκ Έτζ» της Άλις Μονρό ενσαρκώνει. Άλλοι αντιλαμβάνονται την αυτοδιάθεση αυτή ως σύμπτωμα ολιγάρκειας της σύγχρονης ζωής: μια σπάνια ματαίωση του εγώ, αφού δεν αναζητάς να πετύχεις κάτι που μια μέρα θα αποδοθεί, τουλάχιστο άμεσα, στον εαυτό σου.

Σε κάθε περίπτωση , τα συμπτώματα της πραγματικότητας που συναντάμε μπορούν να ερμηνεύονται μετά από επαρκή κατανόηση του απόλυτου και του σχετικού της έννοιας της ελευθερίας που, αν και ανακυκλώνονται στη συλλογή Πάρα Πολλή Ευτυχία της προαναφερθείσας συγγραφέως, δεν εξετάζονται εξίσου από το 12 Χρόνια Σκλάβος, αφού το σχετικό ξεφεύγει τελείως από οποιαδήποτε πιθανή πραγματεία του κεντρικού θέματος της ταινίας. Οπωσδήποτε η ελευθερία στη σκέψη και τα συναισθήματα προϋποθέτει παραμερισμό ή υπερνίκηση όλων των ανωτέρω αναφερθέντων περιορισμών, αλλά και παραμένει για κάποιους από εμάς η πιο θεμελιώδης.

By Μαρία Γώγογλου